“Ondergronds bouwen is een vergeten en verborgen dimensie” (Shana Debrock, Departement Omgeving)

Tijdens de lezing ontvangt Rik Neven ook Shana Debrock, beleidsmedewerker bij Departement Omgeving van de Vlaamse Overheid. Zij vertelt over haar ervaringen met ondergronds bouwen in Vlaanderen. Ter voorbereiding van het panelgesprek stelden we haar enkele vragen over haar visie op ondergronds bouwen.

Wat zijn volgens u de grootste voordelen van (gedeeltelijk) ondergronds te bouwen?

• Bijdrage aan de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen (SDG’s)
• Antwoord op maatschappelijke uitdagingen
• Reëel alternatief voor opdrijven rendement
• Leefomgevingskwaliteit verhogen
• Identiteit versterken
• Economische katalysator
• Opportuniteiten oppervlaktedelfstoffen

Als het zoveel voordelen heeft, waarom wordt het dan niet meer toegepast?

Ondergronds ruimtegebruik is een soort van vergeten en verborgen dimensie. Daarnaast zien mensen het nog te vaak als 'last resort practice'. Als het echt niet anders kan dan zullen ze pas opteren voor ondergronds bouwen. Er is ook een psychologische drempel die ontwerpers en opdrachtgevers moeten zien te overbruggen. Het brengt ook onzekerheid en onwetendheid met zich mee.

Welke projecten lenen zich goed voor ondergronds bouwen?

Ik denk dan voornamelijk aan projecten waarbij je een gebiedsgerichte afweging moet maken. Vooral locatie-specifieke kenmerken geven vaak de doorslag. Daarnaast wordt deze techniek vaak toegepast bij projecten die geen daglicht nodig hebben. Met een degelijk ontwerp kan veel. Ook de planning van de ondergrond is relevant.

Wat zijn de belangrijkste aandachtspunten bij ondergronds bouwen?

Ik kijk dan vanuit het standpunt van de planner en de ontwerper. Het ontwerp staat centraal. Daarnaast moet je ook rekening houden met de eigenschappen van de ondergrond en de interrelaties tussen de verschillende diensten van de ondergrond. Hierin moet de ontwerper inzicht krijgen, zoals bijvoorbeeld de invloed van ondergronds bouwen op grondwaterstromingen, ecosystemen, etc.

In welk eigen project heb je de techniek toegepast. Waaruit bestond het bouwprogramma en waarom was ondergronds bouwen hier een goede optie?

Tijdens een ontwerpstudie Stad x Ruimte was de aandacht voor de bodem het vertrekpunt. De ondergrond stond als voorwaardig onderdeel van de ruimtelijke ordening. Het project resulteerde in een boek ‘Ontwerpen vanuit de doorsnede’.

Welk project, van een andere architect, vind je een heel mooi voorbeeld van ondergronds bouwen?

Dat zijn er heel wat.

In het binnenland denk ik aan:

• Het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika in Tervuren: bewaren van landschappelijke kwaliteiten (park)
• Het Wintercircus in Gent (ondergrondse club): bewaren van erfgoed, nieuw programma en geluidsdicht
• Het cultuurcentrum in Zaventem: op Vlaamse schaal, mooie overgang naar de buren.
• The Penta (campus Howest) in Kortrijk: integratie van het landschap, mooie open ruimtes en veel plaats
• Museum Mémorial 1815 in Waterloo: sterke integratie in het landschap, lichtinval, passend binnen historiek en in de open ruimte context

Projecten in het buitenland:

• Uspenski Cathedral in Finland: koppeling van de stromen, het water van de haven koelt ondergronds het datacenter onder de kathedraal en verwarmt zowel de kathedraal als de aanpalende wijk.
• Het proefproject The Lowline Lab in Amsterdam: in een verlaten hal experimenteerde RAAD architects met technologie om te zien of planten kunnen overleven in een ondergronds park.
• Seoul Women’s University in Korea: Perrault Architects speelt met ‘portals’ via het doorbreken van een maaiveld op grotere schaal en zorgt voor een vloeiend landschap.
• Het ondergronds zwembad in Helsinki: gebruik maken van eigenschappen van de ondergrond.

Daarnaast blijft het Louvre in Parijs voor mij toch iconisch.