Ontdek de vier winnaars van de Bis Architectuurwedstrijd 2024

1. Coworkingspace Sint-Niklaas

BLAF Architecten uit Lokeren overtuigde de jury met de omvorming van een textielfabriek naar een coworkingspace in Sint-Niklaas. Wonen wordt werken en werken wordt wonen. Om van textielfabriek naar coworking space te retrofitten, veranderde de indeling van de gebouwen op deze site op radicale wijze. Maar niet zonder respect voor de oorspronkelijke situatie.

“Industrie verlaat onze steden. De verlaten gebouwen vragen op hun beurt om nieuwe invullingen. In het geval van deze site aan de Mercatorstraat in Sint-Niklaas definieerde BLAF Architecten niet alleen een vraagstuk rond retrofit, maar ook rond de leefbaarheid van een duurzame stad, waarbij thema’s behandeld worden zoals densiteit, functiemenging, mobiliteit, collectiviteit, diverse woonvormen en energie”, aldus het juryverslag.

Functionele switch

Voor de herbestemming van deze rijwoning met industrieel magazijn koos de architect na een uitgebreide studie en in nauw overleg met bouwheer voor een switch: de woning aan de straat is vandaag een coworking space, de achterliggende industriële werkplaatsen kregen een invulling als woning. Het voorste volume aan de straat is dan ook losgekoppeld van het achterliggende industrieel gebouw door afbraak van de tussenliggende aanbouwen. Een groene buffer tussen de twee functies functioneert niet alleen als open ruimte, maar vooral als zicht, licht- en zonkwaliteit voor beide entiteiten.

Robuuste elementen

De gelijkvloerse magazijnen achter het behouden industrieel gebouw worden eveneens afgebroken. Ondertussen blijft het verleden voelbaar en zichtbaar, met littekens van weggebroken volumes en opgemetste muren. Ook structurele beton- en staalelementen verwijzen nog steeds rechtstreeks naar het industrieel verleden van de plek.

“Die originele, kloeke structuur ging bij ons met de aandacht lopen als omhulling voor een lichte, transparante, contrasterende, speelse en organisch vormgegeven invulling van het achterliggende woonhuis. Binnen de opgelapte bakstenen ‘ruïnes’ wordt een organisch houten volume ingepast, zoals een slak zich in zijn huisje nestelt. Van originele vormgeving gesproken”, staat te lezen in het juryverslag.

Centrale wenteltrap in de hoofdrol

De voornaamste leefruimtes (koken, eten en zitten) zijn voorzien op het gelijkvloers met wisselende sferen en visuele relaties. Op de verdieping worden de ruimtes georiënteerd rond een centrale wenteltrap.

Het omvangrijke volume van die wenteltrap met omliggende ruimte stond even ter discussie bij de jury. Maar omdat elke kamer daardoor aan een buitengevel grenst, erkenden ze bovenal de meerwaarde naar zon- en lichtcomfort en opnieuw de creatieve link met de rest van het perceel.

2. Appartement in opslaggebouw Zuidstation

Veldhuis Architectuur uit Wevelgem & Karibu Architecture uit Molenbeek realiseerden samen de renovatie van een van de acht appartementen in een opslaggebouw dicht bij het Zuidstation in Anderlecht. Dat architecturale kwaliteit niet hoeft te leiden onder een energetische renovatie met circulaire oplossingen, bewijst dit project. De opdracht? Het originele karakter van de casco ruimte versterken in plaats van verbergen.

Juryverslag

In dit project zijn de architecten doordacht omgesprongen met wat er al is: dat merkte de jury meteen op. Het casco appartement bestond uit een open plan tussen twee gevels, met centraal drie dragende kolommen. Die kolommen fungeren als dirigenten voor de nieuwe ruimtelijkheid. Samen met stalen L-liggers geven ze een krachtige identiteit aan de ruimte, mooi gekadreerd door ruwe wanden van zichtbaar metselwerk.

“Energetisch renoveren moet niet altijd vanuit nieuwe high-tech oplossingen benaderd worden. Door net doordacht te vertrekken vanuit wat er al is, wordt vaak een verrassend, uniek en karaktervol eindresultaat bekomen. En dat werd door onze jury gesmaakt”, klinkt het in het juryverslag.

Tweedehands

Voor de renovatie ging de bouwheer zelf op zoek naar boeiend recuperatiemateriaal: gerecupereerd steigerhout als parket, oude keramische tegels van Rotor DC voor de inkom, berging en badkamer. Ook diverse toestellen zoals de wastafels, het toilet, de handenwasser en het keukeneiland worden tweedehands aangekocht.

Nieuwe zichtlijnen op basis van bestaande kolommen

Een bijzondere rol in het architecturale ontwerp is weggelegd voor de trapeziumvormige nachthal. Hierdoor ontstaan vanaf verschillende plaatsen in de slaapkamers en leefruimte royale doorzichten van de voor- tot de achtergevel. Als de deuren tussen de leef- en slaapruimtes openstaan, voel je nog altijd de totale lengte en breedte van de originele ruimte.

Trompe l’oeil

De draaiende deurpanelen werden bekleed met spiegels aan de kant van de leefruimte. Zo zorgen deze deuren ook in gesloten stand voor een trompe l’oeil effect: ze zorgen voor het behoud van het gevoel van ‘door’ de volledige ruimte heen te kijken. De afstand tussen de voor- en achtergevel van het bestaande gebouw bedraagt 17 meter. Maar zelfs in diepe appartementen als deze is natuurlijk licht tot in de verst gelegen ruimtes mogelijk. Door de wand van de badkamer en de wasberging, parallel aan de voorgevel van een glazen bovenlicht te voorzien, stroomt overdag zacht natuurlijk licht binnen. Geen sprake van centraal gelegen donkere bergingen en badkamers.

3. 150 jaar oude Koetshuis krijgt moderne invulling

Guerrilla Office Architects uit Leuven realiseerde een nieuwe invulling voor een 150 jaar oud koetshuis zonder aan de originele elementen van het gebouw te raken. Het Koetshuis maakt deel uit van het volledige ensemble van Les Anémones, dat bestaat uit een voormalige burgemeesterswoning en een Koetshuis. De hoofdwoning werd een dubbelwoonst als cohousing. Maar toen ook die dubbelwoonst te groot werd voor twee intussen gepensioneerde koppels, werd de hoofdwoning verkocht aan twee jonge koppels.

“Wanneer een van hen beslist om het Koetshuis te verbouwen naar woonvertrekken voor zichzelf, krijgt het volledige ensemble van Les Anémones een nieuw leven, geënt op wonen in de 21e eeuw. Zeker het Koetshuis dat al 120 jaar onveranderd en in onbruik was geraakt, krijgt een compleet nieuwe invulling. In de nieuwe situatie biedt de site dus een woonfunctie voor drie gezinnen: twee in de voormalige burgemeesterswoning, één in het Koetshuis”, klinkt het bij Guerrilla Office Architects.

Het oorspronkelijke Koetshuis bevatte drie traveeën: een stal, een tuigkamer en een koetspoort, met daarboven een open hooizolder. De volledige woning werd aan de binnenzijde geïsoleerd met zichthouten voorzetwanden. Ook het dak kreeg nog bijkomende isolatie naar hedendaagse normen en maakt het Koetshuis zo toekomstbestendig. Het Koetshuis wordt op die manier een houten ‘huis’ in het huis.

De woning werd uitgerust met vloerverwarming, gekoppeld aan een warmtepomp met diepsonderingen water/water. De zonnepanelen werden op de zuidkant van het Koetshuis geplaatst, niet zichtbaar vanuit de historische site.

Betonnen zwevend volume

Wat de indeling binnenin betreft, maakte de architect gebruik van de oorspronkelijke ruimtelijkheid van de hoge ruimtes. Zo werd de badkamer als een betonnen zwevend volume geplaatst dat de bestaande houten balken mee ondersteunt. Boven bevinden zich de slaapkamer, badkamer, een leesbad en een yoga- en bureauruimte.

Juryverslag

“Wat ons meteen opviel is hoe het Koetshuis in zijn historische waarde werd behouden. De architect is er volgens ons glansrijk in geslaagd om op een creatieve manier een compleet nieuwe invulling aan het gebouw te geven, zonder aan de originaliteit te raken”, klinkt het in het juryverslag.

Of zoals de architect het zelf stelt:

“Het meest duurzame project is datgene dat je niet moet bouwen. De 150 jaar oude bakstenen van Les Anémones bewijzen dat oude overmaat de opstap is naar een nieuwe toekomst voor drie gezinnen.”

4. Grid van balken en kolommen

Wat goed is, moet een tweede leven krijgen. Daarom keek Tweestroom Architecten uit Leuven in de eerste plaats naar wat behouden kon blijven, dan naar de quick-wins. Enkel ingrijpen waar nodig, toevoer van nieuwe materialen beperken en financiële ruimte creëren voor architecturale vrijheid: daarop focuste dit project in Kessel-Lo.

“Op het eerste gezicht een banale woning die tijdens de renovatie ook slechts banale ingrepen leek te ondergaan. Toch is het rendement van de duurzame aanpassingen groot. Door in de eerste plaats orde te scheppen en vervolgens de overvloed aan mogelijkheden te herleiden tot bewuste en eenduidige keuzes, dat maakt dit project zo bijzonder”, staat te lezen in het juryverslag.

Concreet werd de bestaande uitbouw vervangen door een grid van balken en kolommen waartussen een glazen gevel meandert. Hiermee realiseert de architect zelfs een beperking van de oppervlakte: de aanbouw van 15 m² werd vervangen door een ontwerp van 10 m².

Minder oppervlakte, meer waarde

De nieuwe aanbouw creëert op vier vlakken een meerwaarde: het contact tussen binnen en buiten wordt benadrukt door de van buiten naar binnen doorlopende structuur, de avondzon krijgt vrij spel, het terras krijgt meer ruimte en de achtergevel maakt over de hele breedte overvloedig contact met de uitbundig groene tuin.

“Meer was niet nodig om het hele huis een nieuwe, lichte en eerlijke sfeer te geven. Door de uitbouw een hellend dak te geven, komt het rustige noorderlicht maximaal binnen zonder excessieve oververhitting”, klinkt het bij de architecten.

Energetische én architecturale na-isolatie

Verder werden zowel de achtergevel als de zijgevel geïsoleerd voor een energetische én architecturale meerwaarde. De voorgevel werd dan weer behouden. Reden? De energetische impact bleek te beperkt in verhouding met de bestaande esthetiek, kostprijs en het extra materiaal.

Beperkte binnenafwerking

In het bestaande deel werden plafond en muren gestript. Zo werd de rauwe realiteit van de betonnen welfsels en bakstenen met al hun littekens blootgelegd. Samen met de opdrachtgever kozen we zorgvuldig uit welke delen een nieuwe laag pleister kregen en welke niet. Ook de nieuwe structuur werd in het zicht gehouden, zowel het beton als het rood staal.

Eervolle Vermelding voor woontoren in Molenbeek

BV VELD Architecten kreeg een eervolle vermelding voor hun woontoren in Molenbeek. De jury erkende in de architecturale en energetische ingrepen een voorbeeldfunctie voor dit type renovatieprojecten. Veel gelijkaardige woontorens zijn vandaag herkenningspunten voor hun steden, maar verloren door de jaren heen aan levenskwaliteit voor de bewoners. De gebouwen zijn bovendien aan het einde van hun levensduur wat betreft energieverbruik. De jury benadrukt dat de aanpak van dit soort energieslurpende woontorens in de nabije toekomst steeds urgenter wordt, en ziet hierin een haalbaar voorstel in termen van leefbaarheid en betaalbaarheid.

Concreet stelt BV Veld Architecten in dit concept voor om ruime terrassen en een nieuwe schil toe te voegen die het thermisch comfort zal verbeteren. Daarbij hebben ze bijzondere aandacht voor de leefomstandigheden van de bewoners die in hun appartement zullen blijven wonen tijdens de werken.

Daarom zal het grootste deel van de werkzaamheden van buitenaf worden uitgevoerd, met behulp van een systeem van volledige prefabricatie van de gevels, waardoor ze in relatief korte tijd kunnen worden gemonteerd. Het project is ook een antwoord op de wens om bijna alle onderdelen van het gebouw in situ te houden en om in te spelen op de meest interessante kenmerken van het bestaande gebouw, zoals het horizontale ritme van de gevels.

Jury

Deze leden maakten deel uit van de jury voor de architectuurwedstrijd van Bis i.s.m. de Orde van Architecten:

• Bram Keymeulen // Business Development Manager “Intelligent Renovation” – Flux50
• ir-arch. Sara Vermeulen // Beleidsmedewerker – Agentschap Onroerend Erfgoed
• Catherine Vangilbergen // Relatiebeheerder KBC Real Estate & winnaar BCA Bouwvrouw van het jaar 2022
• Dr. Marijke Steeman // Hoofddocent Vakgroep Architectuur en Stedenbouw Universiteit Gent
• ir-arch. Jos Leyssens // voorzitter Orde van Architecten – waarnemend jurylid zonder stemrecht

Het jurymoment vond plaats in de kantoren van Flanders Expo in Gent op 22 augustus 2024.