Een maatschappelijke en economische doorstart na corona dient zicht aan. Maar hoe pakken we dat aan als architect? “Terug naar de business as usual met een zwaar vervuilende sector, of gaan we het nu echt anders en gezonder doen?” Die vraagt stelt Ken Dupont van DAM architecten zich in dit opiniestuk.
De laatste jaren heeft de bouwwereld de mond vol over duurzaamheid. Een misbruikte term die vaak een lading greenwashing dekt. Iets wat lang mee gaat, noemt men duurzaam & dat klopt deels, doch vaak suggereert men dat het goed is voor het milieu, wat meestal niet is. Zelfverklaarde groenlabels misleiden klanten en zijn louter gegoochel met semantiek ten dienste van verkoop en inkomsten op korte termijn. Langetermijndenken is er vaak niet bij, dus duurzaam is deze houding niet. Dit wordt ook pijnlijk duidelijk als je kijkt naar de cijfers in onze sector voor CO2, luchtvervuiling, transport, …
Ook de politiek helpt er niet aan. Alle Vlamingen moeten hun dak isoleren, zeggen ministers op tv. Als je dat echter doet met ongezonde materialen (de “ersätzen” waarvan Renaat Braem al sprak in de jaren 60) is qua uitstoot het kwaad al geschied wanneer de materialen nog maar aan de deur worden geleverd. Wat je als particulier minder uitstoot, is al lang teniet gedaan bij de productie van het materiaal. Ook het verhaal dat we zoveel mogelijk van ons oude patrimonium moeten slopen en vervangen door energiezuinige gebouwen, vergt enige nuance.
Enkel een professionele architect kan tussen het bos de bomen zien, als hij het echt wil. En net daar wringt het schoentje. Men grijpt bijvoorbeeld te makkelijk naar gespoten PUR wat leidt tot gebouwen die nog moeilijker te ontmantelen, recycleren & saneren zijn. Dat de plaatsers een pak en masker moeten dragen, zou een belletje moeten doen rinkelen, maar het is goedkoop en makkelijk dus denken we liever ook niet na over de schadelijke emissies die het afgeeft aan interieur en bewoners. Bovendien kennen vele architecten de alternatieven niet.
Die alternatieven - nagroeibare & hernieuwbare materialen - zorgen vaak voor kwalitatievere gebouwen, een beter (dampopen) binnenklimaat, leiden tot minder uitstoot bij productie, ... Het vereist een zekere studie om de materialen & hun juiste toepassing te leren kennen, maar het is de maatschappelijke plicht van een architect om daarop in te zetten. Zeker bij grote bureaus moet het kunnen om die vakkennis in huis te halen & beter te doen dan één keer uit te pakken met een BREEAM-gebouw. De ecologische voetafdruk van alle gebouwen moet naar beneden, in al zijn aspecten. Dat is onze verantwoordelijkheid. Als je ‘s zondags gaat fietsen, adem je de uitstoot in van de materialen die je tijdens de week hebt voorgeschreven. Het minimaliseren van de milieu-impact van een gebouw zou je ook als een sport kunnen zien.
We weten al lang dat het huidig economisch systeem van blijvende groei niet houdbaar is. We putten de aarde uit. We vervuilen in die mate dat plasticafval via de vissen terug in onze maag terechtkomt. Dit is helaas geen karikatuur, maar werkelijkheid. De gigantische uitstoot van de betonproductie, de Vietnamese blauwe steen die met cargoboten naar hier komt, etc. zorgen voor opwarming van de aarde & freakweather. Business-as-usual is in deze tijden geen optie meer. Studies & boeken, zoals “The Blue Economy”, bewezen al dat een duurzamer/ecologischer/socialer/rechtvaardiger economisch model niets dan voordelen biedt (bv. werkgelegenheid).
Net zoals eerder met CAD-tekenen, EPB, “energiebewust bouwen”, BEN-bouwen, … moet je “mee zijn” met gezond bouwen als je morgen nog werk wil hebben als architect. Vaak horen we dat bureaus geen tijd hebben om zich te informeren & het beter te doen, of maken ze zichzelf wijs dat ze al veel doen. Geen uitvluchten meer. Get with the program. Onderneem op een maatschappelijk verantwoorde manier. De tijd van de sterarchitecten met hun milieuvervuilende vormspelletjes is al lang voorbij. Een mooi gebouw is overigens niet interessant als het niet uit milieuverantwoorde materialen is opgetrokken, als het niet laag-energetisch (of beter) is, als het niet bijdraagt tot een beter klimaat, … Citymarketing gaat niet meer over opzichtige landmarks maar over kwalitatieve openbare ruimte, een goede fiets-& wandelinfrastructuur, groene en blauwe aders, ruime parken, … Zaken die in deze blijf-onder-je-kerktorentijden soms pijnlijk duidelijk worden.
Er is momenteel meer solidariteit, gelijkheid, creativiteit, … Die moeten we gebruiken om een doorstart te maken in onze sector. Een betere versie van de bouw, los van snobisme & status, misplaatst kunstenaarschap… Die meerwaarde zal onze sector ook een beter imago geven en architecten verzekeren van werk.
De huidige coronacrisis geeft ons inzichten. Het is rustiger op straat, fauna & flora doen het goed, de lucht proeft beter… De vraag is of we die aangename “accidentele voordelen” willen behouden bij een economische doorstart. Moeten we het nog hebben over de dooddoener “onze kinderen & hun toekomst”? Er is momenteel meer solidariteit, gelijkheid, creativiteit, … Die moeten we gebruiken om een doorstart te maken in onze sector. Een betere versie van de bouw, los van snobisme & status, misplaatst kunstenaarschap… Die meerwaarde zal onze sector ook een beter imago geven en architecten verzekeren van werk.
Vele bureaus zijn er al in min of meerdere mate mee bezig, soms zelfs onbewust. De “architectura povera” waarin ruwbouw gelijk is aan afwerking en de architectuur tot de essentie wordt herleid, zorgt op zich al voor minder materiaalverbruik. Bureaus zoals RE-ST zetten al in op “niet-bouwen”, ROTOR op doorgedreven hergebruik, BC architects op natuurlijke materialen gebaseerd op recyclage… Een architect zou bij elk project al deze zaken moeten afvinken. Beter niet bouwen & als je toch moet bouwen, doe het dan met gezonde materialen. En dat hoeft niet per se duurder te zijn.
Recente initiatieven duiden op een onomkeerbare koers richting beter en toekomstbestendig bouwen in al zijn facetten: kernversterking ipv verkaveling, flexibele en multifunctionele gebouwen ipv determinerende structuren, circulair en recupereerbare structuren ipv vastgelijmd als een smartphone… Circulair bouwen duikt overal op in lezingen, opleidingen, publicaties, workshops, … Zie Architecture, NAV, Circubuild, … VIBE richtte samen met enkele ecologische architectenbureaus Architects for Climate op met richtlijnen om gezonder te bouwen. Tegelijkertijd richtte enkele grotere bureaus Architects Declare op, waarin de architecten die het ondertekenen verklaren om het beter te doen.
En met “beter doen” bedoelen we zo ver mogelijk gaan in het gezond, holistisch en integraal bouwen. Wil je, als je naar de slager gaat, graag weten vanwaar je biefstuk komt? Verdiep je dan ook eens in de materialen die je voorschrijft. Ontginning, fabricatie, vervoer, afstand, onderhoud, recuperatie, uitstoot, … De plek waar het gebouw komt, de wenselijkheid ervan, … Op dit vlak zijn snobisme en arrogantie toegestaan: voed je opdrachtgever op, weiger slechte projecten. Verruim je materiaalkeuze met houtwolplaten, papiercellulose, schelpen, … Je kan de NIBE-classificatie of Totem gebruiken, materialen voorschrijven met een Nature-Plus label of een ander officieel label, je kan LCA’s nakijken, de Duurzaamheidsmeter gebruiken, je kan je informeren bij fabrikanten & leveranciers, …
Bouwen met respect voor het milieu is geen niche maar de toekomst. Ecologische architectuur staat niet voor een organische vormentaal of kabouterhuisjes, integendeel. Waarom speciale materialen gebruiken die van een ander werelddeel komen of complexe overspanningen in staal? Het is achterhaald. Die gelamelleerde balk gaat je gebouw evenveel meerwaarde geven, de noodzakelijke kolommen in FSC-hout een menselijke toets, de lokale materialen identiteit. Bovendien wordt je gebouw zo geen opeenstapeling van toekomstig afval, maar een biotoop vol herbruikbare elementen. Er zal een wereld open gaan zoals het dat deed de dag dat je jazz ontdekte.
Bouwen met respect voor het milieu is geen niche maar de toekomst.
De huidige stilstand geeft ons de kans om te bezinnen over de onverantwoorde schade die we als sector aanrichten. Om een nieuwe, betere richting uit te gaan. Om niet enkel een handtekening te zetten onder duurzame initiatieven maar om vanaf nu ook écht gezond te bouwen
Onze partners