OPINIE. Luc Eeckhout: 'Nieuwe bouwregels voor een ander klimaat'

Als ik door een stad wandel bekruipt me een erg ongemakkelijk gevoel. De gebouwde omgeving wordt nog steeds traditioneel ontworpen en uitgevoerd alsof er niets verandert. Na een bui verdwijnt regenwater in de riool en zwarte asfalt kleurt de stad. Woningen met modisch grote zwarte ramen en een ingewerkt verluchtingsrooster, een gordijn dat hopeloos tracht de zon te weren. Verderop een eenzame boom in een te kleine boomspiegel in een ondoorlaatbare stenen woestijn. Het stedelijk klimaat en het hitte-eilandeffect blijkt voor vele ontwerpers een papieren probleem. Een vuurrode vlek op een kaart waar ze verder niets mee te maken hebben. De waterbom is iets van op TV, met veel ellende en schade. Aan mijn architectuurstudenten vraag ik daarom expliciet om contact te maken met de wereld en op pad te gaan als het te warm is of als het heel hard regent. Dit alles om waar te nemen hoe een extremer klimaat omgaat met onze gebouwde omgeving.

Na mijn wandeling stel ik vast dat klimaatadaptief bouwen slechts een term is uit het huidig bouwjargon. We bouwen duurzaam en nu ook klimaatadaptief? Containerbegrippen passen bij de tijd, maar ze landen niet. Er moet terug een ramp gebeuren, dacht ik. Iets wat vele mensen beroert, waardoor iedereen plots wel aan de slag gaan. Maar de ramp is al gebeurd. In het coronajaar 2020 was de derde oversterftepiek in augustus, een piek door de hitte. In de zomer van 2021 viel de waterbom op Wallonië met ongekende schade en doden. Dit recente verleden heeft de bouwwereld weinig bijgebracht en was niet in staat tradities te veranderen of in vraag te stellen. En wat gaan we doen met de toekomstmodellen, die steeds preciezer voorspellen hoe ons klimaat verder verandert? Eigenlijk hebben wij de ongekende luxe om via data achteruit en ook vooruit te kijken en ons tijdig aan te passen.

De bouwwereld krijgt nu de kans om terug te grijpen naar zijn origine, namelijk mensen te  beschermen tegen het klimaat. Maar dan moet het bouwkader van regels en tradities nu wel op de schop en zich grondig aanpassen aan de nieuwe werkelijkheid. Samengevat vormen hitte, droogte, zware regenval en een stijgende zeespiegel het kader waartegen steden en gebouwen weerstand moeten bieden. Duidelijke bouwregels zijn hieruit af te leiden en af te stemmen per locatie. Deze regels hebben maar één doel, de mens daadkundig te beschermen en nog meer ellende te vermijden. Ik neem de vrijheid om als een voorbeeld 5 basisregels kort te duiden. Ze horen thuis in elke bouwcode en elke architect en bouwheer zou ze moeten hanteren.

Vijf basisregels

Regel 1 – Kies een veilige bouwplaats, vrij van overstromingsgevaar nu en in de toekomst.  Het klimaatportaal Vlaanderen toont ons waar water te verwachten is, nu en in 2050. Zoek het op het online en stop met bouwen in deze natte zones. 

Regel 2 – Creëer ruimte voor de natuur: de natuur is deel van de oplossing en niet deel van het probleem. De vernietiging van de natuur moet nu omgezet worden in meer natuur. Dit kan door ruimte te maken voor water (zie ook regel 1) of natuurinclusief te bouwen of door regel 3 toe te passen.

Regel 3 – Beperk de harde footprint en bouw denser. Constructies en wegenissen moeten tot het uiterste beperkt worden. Ze dienen ontworpen te worden met een zo compact mogelijk grondoppervlak, bij een gebouw kan een extra verdieping de oplossing zijn.

Regel 4 – Stop met donkere oppervlakten en materialen. Stedelijke omgevingen en gebouwen warmen hierdoor ongenadig op. Zwarte asfalt en zwarte dakbedekkingen verstoren het lokaal klimaat met temperaturen boven de 70°. Dit zijn ontoelaatbare praktijken.

Regel 5 – Bescherm elk gebouw vakkundig tegen de zon. Gebouwen moeten terug koele plaatsen worden. Zonder zonnewering zijn gebouwen aangewezen op dure koeling. Lokalen boven de 30° à 35° worden onbewoonbaar en onbruikbaar.