OPINIE. We hebben alles wat we ooit maar zouden wensen binnen handbereik, en toch is er die leegte (Alexander De Mont)

Vandaag is het al ver gekomen. Globalisering, digitalisering, massaproductie … ze hebben geleid tot een wereld die niet alleen vervlakt is tot een weinig verrassende eenheidsworst, maar die zelfs vijandig staat tegenover de aard van de mens zelf.

We wonen op een plek waar we nog maar enkele jaren geleden naartoe verhuisd zijn, waar we weinigen kennen, waar we de lokale geschiedenis niet van kennen. We gaan winkelen in een stad die zich volledig op de klant heeft gericht, die één groot kraam is geworden, waar we nog slechts aan te dikken rekeningen zijn, niets meer. We gaan naar het werk ergens aan de andere kant van de volgestouwde snelweg, waar we andere claxonnerende wagens verdringen om op tijd op die naamloze plek langs de steenweg toe te komen, waar we de volgende acht uur roerloos en alleen achter een scherm doorbrengen. We zijn vreemden tussen vreemden geworden. Eenzaten die zich tevreden stellen met de koele berichtjes van die andere eenzaten aan de andere kant van het scherm, met de massageproduceerde televisieseries waar we bij in slaap vallen in de zetel. Het is een leven dat zich in volstrekte kleurloosheid afwikkelt tot het eens, zonder nog maar eens gebloosd te hebben, eindigt.

Het is een gevoel dat velen onder ons delen. Een nivellering van het leven tot de dagelijkse, smaakloze sleur het overneemt. Toch lijkt het moeilijk om er de vinger op te leggen. We hebben alles wat we ooit maar zouden wensen binnen handbereik en tegen betaalbare prijzen. Wanneer we terugkeren van een weekje Lissabon merken we echter op dat de leegte alsnog niet is gevuld. Waar ligt het dan aan?

De mens is een sociaal dier, horen we telkens weer, en die zin vul ik graag aan: de mens is een sociaal dier, verankerd aan een plek. Sinds het ontwaken van de mens hebben beschavingen zich geënt op de plek waar ze waren terechtgekomen. Goden werden afgeleid van lokale dieren en weersverschijnselen. De bergen en rivieren werden heilig verklaard. Op het plein verrezen tempels en paleizen. Eeuwenlang bleef generatie na generatie in dezelfde stad, in hetzelfde land, tot hun hele identiteit werd geschreven door de plek waar ze wonen. Ze werd geademd door het erfgoed dat hen omringde, door de verhalen die ze van hun voorvaders hadden ontvangen over de valleien, woestijnen en bergen.

Zelfs nog tot in de twintigste eeuw kunnen we over deze vervlochtenheid van mens en wereld lezen. In De Witte van Ernest Claes maken we bladzijden lang zijn kleurrijke kapoenenstreken mee, op de hei, in de beemden, in de korenvelden en de poelen. Een andere wereld dan die van Zichem kent hij niet, tot hij op een dag een nieuwe pet gaat kopen in Diest en trots op de trein aan een vreemd jongetje het verhaal wil doen van de hussekoten op de heuvel naast het dorp. Hij is nog maar twee woorden ver, of het nieuwe vriendje geeft aan dat hij niet geïnteresseerd is. De Witte houdt vertwijfeld zijn mond. Zijn wereld, zijn thuis, met één blik in scherven. Claes schreef De Witte op een punt dat ook hij voelde dat die vanzelfsprekendheid van het lokale vertrouwde aan het vlieden was. Een laatste poging om die hussekoten nog even vast te houden, maar het mocht niet baten.

Apples nieuwe VR-bril is de volgende stap in de individualisering van onze ervaring van de werkelijkheid. Het is echter net wanneer we onze wereld met mekaar delen, dat we er een thuis in vinden en hij kleur krijgt. Technologie is goed op weg om ons eenzame nomaden te maken, eeuwig op tocht in een woestijn die we niet herkennen, nog slechts aan de aarde verankerd door het rinkelende kleinood dat steeds in onze broekzak om aandacht vraagt. Is het dan vreemd dat we moeite hebben ons nog ergens thuis te voelen?

Alexander De Mont is architect. Dit opiniestuk verscheen eerder in De Morgen.