PERSPECTIV architecten neemt gevel Justitiepaleis in Brussel onder handen

In 2018 werd PERSPECTIV architecten aangeduid als laureaat van de wedstrijd uitgeschreven door de Regie der Gebouwen voor de gevelrestauratie van het Justitiepaleis. Initieel was het de bedoeling om de restauratiewerken in vier fasen uit te voeren, te beginnen met de hoofdgevel en het peristilium, vervolgens de koepel en de achtergevel, en daarna de linker- en rechtergevel. Om de uitvoering van de werken te versnellen, zullen bepaalde zones samengevoegd worden zodat de werken in drie fasen kunnen worden uitgevoerd. In de eerste fase zal de hoofdgevel aan de kant van het Poelaertplein, met inbegrip van het peristilium en het plein dat zich voor het Justitiepaleis bevindt, en de sokkel van de koepel worden gerestaureerd. De gevels aan de kant van de Miniemenstraat, de Wolstraat en de Wynantstraat volgen hierna.


Van inspectiesteigers tot werksteigers
 

Met de start van de aanpassingen aan de stellingen van de hoofdgevel, is nu dus het startschot gegeven voor de restauratiestudie, zodat de restauratiewerken aan de hoofdgevel in de loop van volgend jaar kunnen aanvatten. “Belangrijk om te weten is dat de voorgevel niet helemaal in de steigers zal staan tot de restauratie voltooid is”, legt Isolde Verhulst van PERSPECTIV architecten uit. “We bouwen alleen het gedeelte waar nu de inspectiesteigers staan – die begin jaren 2000 zijn geplaatst als een preventieve veiligheidsmaatregel om vallende stenen op te vangen - om naar werksteigers zodat elk niveau van de gevel vlot toegankelijk is, en vullen dat verder aan met hoogtewerkers en dergelijke. De steigers liggen nu eenmaal gevoelig in de publieke opinie en wij hebben ze niet allemaal nodig om de studie te kunnen opstellen.”

Dankzij deze aanpassingen kunnen reeds proefnemingen en proefrestauraties uitgevoerd worden op de gevelstenen. De verankeringen van de gevelstenen worden in kaart gebracht en indien nodig worden onmiddellijke pijnpunten verholpen (versteviging of vervanging van stenen, stoppen van waterinsijpeling) om de veiligheid te garanderen. Deze delen van de steigers zullen dan ook klaar zijn om van hierop de restauratiewerken te kunnen uitvoeren.
 

De staat van de hoofdgevel

“We hebben voorafgaandelijk al een bouwhistorisch onderzoek verricht, dat we nu kunnen aftoetsen aan de situatie op het terrein”, vertelt Isolde Verhulst. “Uit de bestekken en documenten uit de archieven hebben we kunnen achterhalen dat er bij de bouw van het Justitiepaleis in de 19^de eeuw wel wat polemiek was rond de keuze van de gevelstenen. Ging men voor een Belgische steen of was een Franse steen ook een mogelijkheid? Oorspronkelijk is men vertrokken van een integraal wit gebouw, maar uiteindelijk is gekozen om ook Belgische blauwe hardsteen te gebruiken in de onderste regionen van de gevel en voor bepaalde elementen. Het was toen de mening - en die delen wij vandaag ook - dat net die blauwe hardsteen een bijzonder cachet verleent aan de voorgevel.”

“We mogen daarbij niet vergeten dat men destijds nog niet zo goed op de hoogte was van de kwaliteiten van natuursteen als vandaag. Het is en blijft een natuurproduct en achterstallig onderhoud heeft ertoe geleid dat er water is gekomen op plekken in het gebouw waar geen water had mogen komen met de nodige schade tot gevolg. Een blok natuursteen vertoont bovendien altijd onregelmatigheden die bij een project van deze omvang - met uitkragingen en overspanningen van meer dan  2,5 meter – wel problematisch worden.”

“Toch valt de schade aan de hoofdgevel grotendeels terug te leiden tot individuele elementen. De algemene structuur van de voorgevel, met een lengte van wel 120 meter, zit goed: hij vertoont geen noemenswaardige barsten of verzakkingen, de funderingen zijn stevig en de draagconstructie van de overspanningen is groot genoeg gedimensioneerd”, aldus Isolde Verhulst. Wat er nodig is voor de restauratie, zal nu tijdens de studiefase verder moeten blijken.
 

Duurzaam energieverbruik

Bijkomend aan de gevelrestauratie zal ook onderzocht worden hoe de comforteigenschappen (thermische prestatie, warmtetransmissie) van de ramen kan worden verbeterd met het oog op duurzaam energieverbruik. “De glaspartijen bedragen samen 4.000-5.000 m², een oppervlakte die groter is dan een voetbalveld. Daar valt dan ook heel wat winst te boeken op vlak van energetische optimalisatie. Het is zaak om de ecologische en historische waarde naast elkaar te leggen om keuzes te kunnen maken”, aldus Isolde Verhulst.


Versnelde timing

Daarnaast brengt ook de versnelde timing de nodige uitdagingen met zich mee. “Een doorlooptijd van vijf tot zes jaar lijkt lang maar het gaat hier om gigantische oppervlaktes”, stelt Isolde Verhulst. “Ook de aanpassingen aan alle stellingen worden voor de aannemers – in deze fase Monument Vanderkerckhove – een behoorlijke uitdaging. Terwijl oorspronkelijk was voorzien om de aanpassingen aan de stellingen en de restauratiewerken gefaseerd uit te voeren, is nu beslist om ononderbroken door te werken tot aan de voltooiing in 2026-2027. Dat betekent dat de verschillende restauratiedossiers alsook het lichtplan voor de gevels en het plein door elkaar zullen lopen.”

“Het Justitiepaleis is een iconisch monument. Dit is dan ook een bijzonder project voor ons bureau. We verwachten de eerste steigers te kunnen afbouwen tegen 2023, waarna je de eerste gerestaureerde geveldelen zal kunnen bewonderen.”
 

Stellingvrij in 2030

Gezien de beschermde status van het Justitiepaleis volgen de Directie Cultureel Erfgoed van het Brussels Gewest en de Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen de studies mee op. Na de studie voor de restauratie van de gevel aan het Poelaertplein moeten de nodige vergunningen en attesten aangevraagd worden. Vervolgens kan de gunningsprocedure voor de werken en het aanstellen van een aannemer van start gaan.

De bedoeling is om de restauratie van alle gevels van het Justitiepaleis tegen ten laatste 2030 af te ronden en het gebouw tegen dan stellingvrij te maken. De totale kostprijs voor de restauratie van de gevels wordt momenteel geraamd op iets meer dan 87 miljoen € (incl. BTW).


Binnenrenovatie

De restauratie, renovatie en herinrichting van het interieur van het Justitiepaleis hangt af van het behoeftenprogramma van de FOD Justitie. De Regie der Gebouwen zal in samenspraak met de FOD Justitie in 2021 een studiebureau aanstellen voor de binnenrestauratie en -renovatie van het Justitiepaleis. Deze zal in meerdere fasen worden uitgevoerd omdat het Justitiepaleis steeds operationeel dient te blijven.