PODCAST. BINST: UNTITLED | De materialentransitie – op weg naar een circulaire en duurzame architectuur

De materialentransitie gaat verder dan louter recyclage. Het is een fundamentele herziening van hoe we materialen ontwerpen, gebruiken en hergebruiken. "Jaren geleden begonnen we met de energietransitie in de bouw, en nu raken we steeds meer betrokken bij de materiaaltransitie naar een circulaire economie," zegt Michiel Ritzen. "Maar het blijft complex. Mensen blijven hangen in hun oude gewoontes en vinden het lastig om écht te veranderen."

Els Zijlstra benadrukt dat deze transitie een continu evoluerend proces is. "Materiaalinnovatie is een artificiële evolutie. Het past zich constant aan sociale, technische en ecologische veranderingen aan. Maar we moeten oppassen voor verarming. Duurzaamheid betekent niet dat we allemaal in lemen hutten moeten wonen. Het gaat om een balans tussen bio-circulaire en techno-circulaire materialen."

De strijd tegen greenwashing en kennisgebrek

Een van de grootste uitdagingen in de materialentransitie is het gebrek aan kennis en de opkomst van greenwashing. "Ik krijg de grootste onzin te horen," verzucht Els. "Producenten maken misbruik van het gebrek aan kennis bij architecten en projectontwikkelaars. Een biobased composiet dat zogenaamd ‘groen’ is, blijkt dan voor 40% uit PVC te bestaan."

Edwin Remmerie erkent de complexiteit: "Het probleem is vaak niet een gebrek aan kennis, maar een gebrek aan overzicht. Elke producent kiest de certificeringen die hem het beste uitkomen. Als architect moet je daar kritisch mee omgaan, maar het is niet evident om de juiste keuzes te maken zonder gespecialiseerde ondersteuning."

Hergebruik als nieuwe norm

Circulariteit vraagt om een radicale herziening van het ontwerpproces. "We moeten gebouwen ontwerpen alsof ze uit elkaar gehaald gaan worden," stelt Michiel Ritzen. "Dat betekent nadenken over demonteerbare componenten en materialen die gemakkelijk hergebruikt kunnen worden." Dit principe, bekend als "design for disassembly", vraagt om een andere manier van denken en ontwerpen.

Edwin Remmerie voegt toe: "We zijn nog niet zover dat we standaard ontwerpen met hergebruikte materialen, maar we zetten stappen. Hergebruik zit nu vaak nog in de anekdotische fase – een gevelbekleding van gerecycleerd hout hier, een hergebruikte stalen balk daar – maar het begint te groeien."

De rol van technologie en databases

Om hergebruik grootschalig mogelijk te maken, zijn technologie en data essentieel. Michiel Ritzen verwijst naar Europese onderzoeksprojecten waarin materialen worden geïnventariseerd voor toekomstig hergebruik. "We werken aan bidirectionele marktplaatsen waar architecten materialen kunnen selecteren die over enkele jaren vrijkomen. Met behulp van BIM-modellen kunnen we al die informatie koppelen en beschikbaar maken."

Edwin ziet hier veel potentieel: "Als je op voorhand weet welke materialen beschikbaar zullen zijn, kan je ontwerpen met een veel groter hergebruikpotentieel. Maar garanties en kwaliteitscertificaten blijven een struikelblok. Niemand wil verantwoordelijkheid nemen voor een tweedehands stalen balk zonder certificaat."

Economie en wetgeving als katalysator

Financiële prikkels en wetgeving spelen een cruciale rol in het stimuleren van circulair bouwen. "We hebben een economisch model gecreëerd dat het goedkoper maakt om nieuwe materialen te produceren dan bestaande te hergebruiken," zegt Michiel. "Maar dat verandert. Met strengere wetgeving en hogere CO2-taksen, zoals in Frankrijk, wordt hergebruik steeds aantrekkelijker."

Els benadrukt ook het belang van arbeid: "Het herstellen en hergebruiken van materialen is arbeidsintensief, en arbeid is duurder dan nieuwe productie. We moeten naar een systeem waarin arbeid minder zwaar belast wordt en nieuwe materialen juist zwaarder worden belast. Pas dan ontstaat er een eerlijke balans."

Innovatie in biobased en technomaterialen

De toekomst van materiaalgebruik ligt in een hybride mix van biobased en techno-materialen. "Hennep, vlas, mycelium – allemaal biobased materialen met enorm potentieel," vertelt Els enthousiast. "Maar ook techno-materialen blijven relevant, mits ze ontworpen worden voor hergebruik. Het gaat om de balans."

Michiel voegt toe: "We moeten ook leren van de natuur. Biomimicry biedt oplossingen voor materiaalinnovaties waarbij afvalstoffen als voedingsstoffen dienen. Denk aan gevelpanelen die CO2 opnemen of zelfherstellend beton."

De impact op het ontwerpproces

Circulariteit verandert niet alleen de materialen, maar ook hoe architecten ontwerpen. "Je moet vertrekken vanuit beschikbare materialen, niet vanuit een blanco canvas," zegt Edwin. "Dat vraagt om flexibiliteit en een andere mindset. Ontwerpen wordt een iteratief proces waarbij materiaalvoorraden de richting bepalen."

Luc Binst ziet hierin zowel uitdagingen als kansen. "Het is een evenwichtsoefening. Aan de ene kant wil je een esthetisch sterk ontwerp creëren, aan de andere kant moet je rekening houden met duurzaamheid en herbruikbaarheid. Dat spanningsveld maakt ons werk complexer, maar ook boeiender."

Conclusie

De materialentransitie is geen eenvoudige opgave. Het vereist een fundamentele herziening van hoe we bouwen en ontwerpen. Maar het biedt ook kansen om architectuur duurzamer, eerlijker en innovatiever te maken. Zoals Michiel Ritzen het samenvat: "We moeten bouwen binnen de grenzen van de planeet. Dat betekent minder verspillen, meer hergebruiken, en vooral: slimmer ontwerpen."

In deze evolutie ligt de sleutel tot een circulaire toekomst – een toekomst waarin architectuur niet alleen schoonheid en functionaliteit biedt, maar ook verantwoordelijkheid neemt voor de planeet.

Beluister hier de volledige podcast-aflevering: UNTITLED - NUANCES IN MATERIALITY.