Praktische hulpmiddelen die je vandaag kunt gebruiken om morgen klaar te zijn

Omkeerbaarheid wordt door het Brussels Gewest gepromoot in het kader van zijn lucht-klimaat-energieplan en heeft als doel gebouwen te ontwikkelen die kunnen worden aangepast aan toekomstige behoeften. Helaas is omkeerbaar ontwerpen niet vanzelfsprekend en wordt het zelfs niet onderwezen in architectuurscholen. Ook al wordt soms gezegd dat "doen en ongedaan maken nog steeds werken is", maakt een globale visie op de levensduur van het gebouw vanaf de eerste schets het mogelijk om te anticiperen op toekomstige veranderingen en te voorkomen dat je een stap achteruit moet zetten. Want dat heeft zijn prijs.

Bij Leefmilieu Brussel zijn Molly Steinlage en Caroline Henrotay projectleiders in de ontwikkeling van studies en tools voor duurzaam bouwen en circulaire economie. Zij vertellen ons over de voordelen van de nieuwe tools die zijn ontwikkeld in het kader van het Europese innovatieproject BAMB, en hoe deze zich verhouden tot andere tools.

Ruimtelijke en technische omkeerbaarheid

Om de levensduur van een gebouw zo veel mogelijk te verlengen, moet in de eerste plaats ruimtelijke omkeerbaarheid worden toegepast. Nadenken vanaf het begin van een project over de verschillende aspecten, zoals circulatie, toegang, plafondhoogtes, enz. om zo te anticiperen op meerdere gebruiksscenario's in de loop van de tijd, is een garantie voor de toekomst en zal vooral de eigenaar helpen om leegstand te voorkomen.

Wat technische omkeerbaarheid betreft, biedt het grote voordelen wanneer bepaalde elementen demonteerbaar zijn voor onderhoud en reparatie tijdens de gebruiksperiode van het gebouw. Technische omkeerbaarheid is ook van directer belang voor gebouwen met een korte levensduur, zoals pop-ups of bepaalde hangars.

Kwalitatieve instrumenten op vrijwillige basis

De Checklist en de Gids Omkeerbaar Ontwerpen zijn nauw met elkaar verbonden. De Checklist kan worden gezien als de toegangspoort tot omkeerbaar ontwerpen, terwijl de Gids het naslagwerk is, beschikbaar om te downloaden in PDF-formaat maar ook geïntegreerd in de webpagina's van de Gids Duurzaam Bouwen. Dit betekent dat de Checklist kan worden gekoppeld aan passages in de Gids Duurzaam Bouwen voor meer informatie.

Deze aanvullende instrumenten zijn een waardevol hulpmiddel voor het ontwerp van een nieuw gebouw of renovatieproject, maar ook om te bepalen wat haalbaar is in een bestaand gebouw. Leefmilieu Brussel werkt momenteel aan een semi-kwantitatieve versie van de Checklist, die gebruik maakt van cijfers om snel na te gaan of een gebouw een bepaalde functie kan huisvesten. Deze versie moet natuurlijk wel gebruikt worden naast de puur kwalitatieve aspecten van architectuur.

Caroline Henrotay: "De hoofddoelstelling van het Gewest is om bestaande gebouwen te behouden en er dus voor te zorgen dat elk gebouw gemakkelijker gerenoveerd kan worden zodat er geen nieuwbouw nodig is. Dit houdt zowel ruimtelijke als technische omkeerbaarheid in. De eerste is bedoeld om het gebouw in de toekomst gemakkelijker te kunnen aanpassen, terwijl de tweede ervoor moet zorgen dat materialen kunnen worden ontmanteld zodat ze opnieuw kunnen worden gebruikt. Er is dus zowel een sociale als een ecologische benadering".

Net als Totem (dat de milieu-impact van materialen analyseert) en GRO (globaal referentiekader voor duurzaamheid), zijn de Checklist Omkeerbaar Ontwerpen en Gids Duurzame Gebouwen hulpmiddelen die momenteel op vrijwillige basis worden gebruikt, bijvoorbeeld als onderdeel van RENOLAB.B. Sommige voortrekkende publieke bouwheren gebruiken ze al in hun specificaties.

Toekomstige integratie in GRO en herziening RRU

"Leefmilieu Brussel wil de verschillende spelers in de bouwsector graag ondersteunen bij het gebruik van duurzaamheids- en circulariteitstools, met het oog op een geleidelijke evolutie naar iets wat gereglementeerd kan worden. We zijn momenteel bezig met het ondersteunen en aanmoedigen, alvorens het verplicht te maken, eerst voor de overheden, daarna voor iedereen".

Op korte termijn zal het GRO-referentiesysteem, dat gemeenschappelijk is voor alle drie de regio's, de Checklist Omkeerbaar Ontwerpen integreren als een circulair beoordelingsinstrument. Om aan de regionale doelstellingen te voldoen, voorzien de besprekingen die momenteel worden gevoerd in het kader van de herziening van de REG ook in de integratie van omkeerbaarheidsambities in de REG.

We raden bouwprofessionals daarom aan om deze nieuwe tools zo snel mogelijk te leren kennen.