Primeur in urban farming op grote schaal in Anderlecht

Toen in 2013 de constructie van een nieuwe voedingshal op de site van de slachthuizen in Anderlecht aanving, was dit het startschot voor de ontwikkeling van een groots project: het Masterplan Abattoir 2030. Dit ambitieus stadshernieuwingsplan voorzag immers de volledige herwaardering van de slachthuissite in de wijk Kuregem in Anderlecht. Dit zal in verschillende fases gebeuren, beginnende met de bouw van een nieuwe voedingshal: de Foodmet.

De Foodmet: korte keten op z’n best

De markthal, geopend in 2015, telt in totaal zo’n 45 winkelruimtes, gesitueerd op het gelijkvloers niveau en uitsluitend bestemd voor de verkoop van voedingswaren: groenten, fruit, vis en natuurlijk ook vers vlees. Van de beenhouwerijen, die nu aanwezig waren in de vleeshal van het slachthuis, hebben er namelijk 17 een vast verkooppunt gekregen in de nieuwe markthal. En, met de vestiging van de beenhouwers in de markthal heeft de consument rechtstreeks toegang tot vleeswaren, van dieren die ter plaatse geslacht werden. Een mooi voorbeeld van een korte keten.

Maar, het verhaal eindigt niet daar. Abattoir nv, de eigenaar van de slachthuissite, heeft, dankzij een subsidie van EFRO (Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling), een bijkomende gelegenheid gekregen om deze filosofie nog verder doortrekken en een stadsboerderij te installeren. De subsidie werd bijgevolg gebruikt om het dak van de Foodmet te verstevigen, want dit was immers de gedroomde plek voor “urban farming”, het kweken van groenten e.a. in een stedelijke omgeving.

Om heel dit project van stadslandbouw in goede banen te leiden, ging Abattoir nv op zoek naar een onderneming met de nodige kennis in huis. Zo kwamen zij bij BIGH cva terecht met wie zij in 2015 een samenwerkingsovereenkomst aangingen. Een groot deel van het dak van de Foodmet, ongeveer 4.000 m², werd voorbestemd om ingericht te worden als “urban farm” met een tuin van 2.000 m² en een serre van 2.000 m² om vis, groenten en kruiden te kweken: een Europese primeur. Daarnaast wordt er ook nog een restaurant met terras op het dak voorzien.

Het dak ten volle benut

Door het dak in te richten als stadsboerderij wordt het ten volle benut. De serre van 2.000 m², waarin vis (gestreepte zeebaars), tomaten, aromatische kruiden en microscheuten gekweekt worden, zal de restwarmte van het gebouw recupereren, evenals de CO₂ die uitgestoten wordt door de technische installaties van de boerderij. Daarnaast is er ook een volledige opvang van het regenwater voorzien. Het energieverlies en de ecologische voetafdruk van het gebouw worden zo geoptimaliseerd volgens het principe van de circulaire economie.

Alles wat op het dak geproduceerd wordt is voor lokale consumptie, via het restaurant op het dak of via geselecteerde restaurants en winkels met lokale producten in het Brusselse.

Een project met uitdagingen

Een dergelijk « urban farming » project installeren was niet zonder uitdagingen. De eerste grote uitdaging was het bouwen van de boerderij op het dak van een bestaand gebouw, waar bovendien een zeer impactgevoelige activiteit in was. Onder het dak bevinden zich immers de koelcellen van de vleesmarkt waar het versnijden en de opslag van het vlees gebeurt. Om en rond deze koelcellen bevinden zich enorm veel technische installaties en, het ontstaan van enige lek tijdens de werken moest koste wat kost vermeden worden. Een lek zou immers betekenen dat al het vlees in het lokaal eronder niet meer geschikt zou zijn voor menselijke consumptie.

Een zeer specifieke werkmethode diende daarom samen met de technische diensten van Derbigum uitgewerkt te worden. Zo werd er op het bestaande dak een nieuwe onderlaag Derbicoat® HP geplaatst en een waterdichting Derbigum® GC 4 mm. Hierop werd vervolgens een nieuwe betonlaag gestort om de serre op te bouwen. Een techniek die enkel kan toegepast worden met de Derbigum GC-dakbanen die hiervoor speciaal ontwikkeld werden en een grotere weerstand hebben dan normale dakbanen.

De delen van het dak die na de bouw van de serre nog zichtbaar zouden zijn, werden bekleed met de plantaardige dakbaan Derbipure®. Deze witte reflecterende roofing op plantaardige basis van Derbigum paste volledig in de Cradle-to-Cradle filosofie die BIGH hanteert. Sinds de ontwikkeling ervan heeft Derbipure immers een Cradle-to-Cradle certificatie.

BIGH zorgde voor de ideale omstandigheden tijdens de werf om alles tot een goed einde te brengen, de onderneming in waterdichting DSB zorgde voor een vlekkeloze uitvoering van de dakwerken. Voor Willy Coenen, CEO van DSB was het ook een uitzonderlijke werf: “de uitvoering van deze dakwerken was een zeer specifieke en delicate opdracht. Bovendien was het een zeer ingewikkelde werf met alle vakmannen die hun deel van het project moesten uitvoeren. Gelukkig verliep de communicatie tussen onze projectverantwoordelijke Mohamed Dada, de algemene bouwonderneming Goes en BIGH uitstekend.”

CO₂-recuperatie

De tweede uitdaging bestond in het project op zich: tot op heden werd nog nergens in de wereld een aquaponie-unit van deze omvang geïnstalleerd op een bestaand gebouw waarin reeds een activiteit is. Zo moesten de bestaande installaties voor energie, water e.a. geïntegreerd worden in de installatie die op het dak kwam en moest ook de volledige CO₂-recuperatie voorzien worden.

Om deze zeer specifieke uitdaging aan te gaan, heeft de bouwheer BIGH de verschillende bestaande technieken grondig bestudeerd en als een echte regisseur de verschillende actoren laten samenwerken om tot een optimaal resultaat te komen.

Steven Beckers, stichter en beheerder van BIGH, vertelt: “Het eindresultaat beantwoordt volledig aan onze verwachtingen, welke toch zeer specifiek waren. En, ik moet zeggen, de opvolging en de expertise die Derbigum bij dit project aan de dag legde waren top. Ze zijn echt tot het uiterste gegaan om ons te helpen in het vinden van de juiste oplossing voor onze verwachtingen. Laten we niet vergeten dat alles op 7 maanden tijd afgewerkt werd! Een echte uitdaging op zich gezien de complexiteit van de werf: installatie teams van over heel Europa, verschillende ondernemingen uit de sociale sector, de bouw, de serrebouw, de aquacultuur en de tuinbouw.”

Wat is aquaponie?

Aquaponie combineert de teelt van vissen met die van groenten in een gesloten watersysteem. Hierbij worden de uitwerpselen van de vissen als voedingsstoffen voor de planten gebruikt. Deze laatste filteren dan weer op hun beurt het water dat opnieuw gebruikt wordt in de visteelt.

Het belangrijkste bij aquaponie is een goede symbiose tussen de vis- en de groenteteelt. Er dient immers een juist evenwicht tussen beide gevonden te worden om beide teelten van de juiste hoeveelheid voedingsstoffen te voorzien. Om de uitwerpselen van de vissen om te zetten in voedingsstoffen voor de planten, gebruikt men goedaardige bacteriën.

Het systeem is uitermate geschikt voor gebruik in een stedelijke omgeving, omdat er geen of zeer weinig grond aan te pas komt. In dit geval worden de groenten in zakken met een mengsel van turf en kokosvezel (in hydrocultuur) gekweekt, een unieke oplossing van de onderneming Greenyard. Voor een duurzaam en natuurlijk resultaat, worden er ook micro-organismen van de firma Koppert Biological Systems gebruikt. De vis- en groentebakken kunnen zo op een zeer kleine oppervlakte geplaatst worden, zelfs boven elkaar.

Bovendien heeft aquaponie een kleine ecologische voetafdruk: er wordt geen of zeer weinig grond gebruikt, niet veel water (wordt hergebruikt), geen chemische middelen en geen antibiotica noch pesticides. Deze laatste kunnen ook niet gebruikt worden omdat de aquaponie werkt met micro-organismen die geen chemische producten verdragen. Daarom wordt er uitsluitend met biologische bestrijdingsmiddelen gewerkt zoals insecten en andere. En, laten we daarbij ook rekening houden dat door de lokale verankering bij deze vorm van stadslandbouw, de CO₂-uitstoot (door het transport en de opslag) daarenboven sterk beperk wordt. Ook overbevissing of overbemesting vormen bij aquaponie geen probleem.

Wie is BIGH?

De onderneming BIGH werd opgericht in 2016 en ontwikkelt stadsboerderijen met geïntegreerde aquaponie volgens de principes van de circulaire economie. Hiervoor bouwt BIGH serres, voornamelijk op de daken van grote gebouwen in de stad. In deze serres wordt aan groente- en visteelt gedaan, de productie ervan is telkens bestemd voor de stadsbewoners.

Met deze stadsboerderij toont BIGH dat urban farming in een grootstad hand in hand kan gaan met stedelijke ontwikkeling en geeft het tevens een mooi voorbeeld van circulaire economie. Na de Abattoir Boerderij in Anderlecht zal dit concept nog herhaald worden in andere Brusselse gemeenten, andere Belgische steden of zelfs andere landen.