Renovatie iconische Venezuelatorens in wijk Luchtbal volledig afgerond (POLO Architects)

De Luchtbalwijk in Antwerpen heeft altijd bekend gestaan om zijn grote aantal sociale woningen, en de laatste twee decennia heeft Woonhaven de bouwambities in een hogere versnelling gebracht. Verouderde gebouwen die niet meer aan de huidige normen voldoen, worden gerenoveerd of vervangen. Zo ook de Venezuelatorens, die werden aangepakt door het architectenbureau POLO in samenwerking met Studiebureau Ir. P. Poelmans voor de technieken en Macobo-Stabo voor de stabiliteit.

De zes iconische appartementsgebouwen, oorspronkelijk ontworpen door Hugo Van Kuyck in de jaren vijftig, zijn alom bekend voor wie regelmatig langs de Noorderlaan komt. Hoewel ze de poort naar de stad vormen voor automobilisten en treinverkeer, voldeden ze niet langer aan de hedendaagse normen op het gebied van brandveiligheid, energie-efficiëntie en wooncomfort.

Behoud van iconische kwaliteit

Om volwaardige woningen te creëren, moesten de zes woontorens volledig gestript en opnieuw aangepakt worden. Hierbij was het behoud van de iconische kwaliteit van de gebouwen essentieel: de bouwfysische eigenschappen en het comfort werden drastisch verbeterd, maar er werd zo min mogelijk aan het gevelbeeld veranderd. Opvallend genoeg is het bijna niet zichtbaar van buitenaf dat er aan de torens is gewerkt.

De zes appartementsblokken waren altijd gekenmerkt door een gesloten baksteenarchitectuur met betonnen terrassen als ritme. Na de renovatie is dit beeld onveranderd gebleven. Architect Mauro Poponcini van POLO Architects merkt op: "Als je niet weet dat de gebouwen vernieuwd zijn, zie je het ook niet. We hebben de gevels gestript en grondig geïsoleerd. Het schrijnwerk en de betonnen sokkels zijn vervangen, maar met behoud van het oorspronkelijke gevelbeeld. Voor de gevelsteen hebben we zelfs een nieuw model laten maken dat vrijwel identiek is aan de originele steen. Alle torens hebben ook dezelfde bekroning gekregen: op de dakverdieping hebben we de dieper gelegen gevels van de studio's afgewerkt met een grijze gevelbekleding."

Ingrepen binnenin

Hoewel de buitenkant ogenschijnlijk onveranderd is gebleven, zijn de ingrepen binnenin duidelijk zichtbaar. Elke toren telt nu achttien verdiepingen. In het oorspronkelijke ontwerp waren er op elke verdieping vier appartementen, behalve op de bovenste verdieping. Na de renovatie zijn er in totaal 71 appartementen gerealiseerd, met een gemeenschappelijke ingang, bergingen en fietsenstallingen.

Een belangrijke verandering vond plaats op de dubbelhoge plint, waar vroeger vier studio's waren gelegen op een tussenverdieping. Deze studio's waren opmerkelijk klein en alleen bereikbaar via de trap. Om ze van betere kwaliteit te maken, zijn ze samengevoegd met de appartementen erboven, waardoor duplexwoningen zijn gecreëerd met slaapkamers op het lagere niveau en leefruimtes erboven.

Terras wordt wintertuin

Ook in de overige appartementen zijn er aanzienlijke wijzigingen aangebracht in de indeling. Een belangrijk aspect daarbij waren de terrassen, die op een specifieke manier zijn aangepakt. In het oorspronkelijke ontwerp waren er kleine balkons voorzien bij de keukens, met ruimte voor vuilnisbakken en een kleine buitenberging. Deze balkons zijn nu omgebouwd tot erkers die integraal deel uitmaken van het interieur van de woning. De berging en stookruimte, die voorheen in de gemeenschappelijke hal waren geplaatst, zijn herschikt als scheiding tussen de keuken en badkamer.

Opvallend zijn de opnieuw vormgegeven lange terrassen aan de oostelijke en westelijke gevels, die nu zijn omgevormd tot wintertuinen, begrensd door grote glazen puien die volledig geopend kunnen worden. Hierdoor fungeren ze als een overgangszone tussen binnen en buiten. Mauro Poponcini legt uit: "Deze aanpassing heeft verschillende doelen. Ten eerste dienen de wintertuinen als thermische en akoestische buffer. De appartementsgebouwen bevinden zich in de buurt van de Noorderlaan en de haven van Antwerpen, een omgeving met veel verkeer en omgevingsgeluid. Daarnaast biedt de uitbreiding een verbeterde woonkwaliteit. De wintertuinen verlengen de leefruimte, waardoor er een gevoel van ruimtelijkheid ontstaat. Bovendien krijgen bewoners de mogelijkheid om meer tijd buiten door te brengen. Er ontstaat een soort tussenklimaat waarin de seizoenen langer kunnen worden ervaren en je eerder in het jaar van buiten kunt genieten."

Brandveiligheid

De glazen puien van de wintertuinen zijn deels teruggetrokken om aan de voorzijde van de wintertuinen een evacuatiezone te creëren die voldoet aan de brandveiligheidsnormen van vandaag. Brandveiligheid was een belangrijk aandachtspunt tijdens de renovatie. Deze zone biedt toegang tot een brandladder die is omsloten door een koker, die tevens fungeert als scheiding tussen twee aangrenzende wintertuinen. Daarnaast zijn ook belangrijke aanpassingen doorgevoerd in de gemeenschappelijke ruimtes met het oog op brandveiligheid. De trap naar de kelder is nu losgekoppeld van de trap naar de bovenste verdiepingen en er is een tweede vluchtroute gerealiseerd.

De open trappenhuizen op de verdiepingen zijn afgescheiden van de lifthal door middel van een tussenruimte. De liften zijn nu rolstoeltoegankelijk en stoppen op alle verdiepingen. Bovendien is de entreehal volledig gerenoveerd en biedt ze een ruime toegang. Royale glazen puien aan beide zijden versterken de relatie met het straatniveau en verbinden de ruimte met de groene omgeving. De ontvangsthal, deurbellen en brievenbussen zijn opnieuw georganiseerd, en de aangrenzende ruimtes naast de entreehal zijn heringericht om de fietsenstallingen te optimaliseren.

Referentieproject

"De renovatie van de Venezuelatorens kan zeker als een referentie worden beschouwd voor toekomstige projecten. We merken momenteel een groeiende interesse in vergelijkbare renovaties in Antwerpen en Brussel. Het project laat zien dat het mogelijk is om gebouwen uit de jaren vijftig en zestig die technisch en energetisch niet langer voldoen, op een kwalitatieve manier te renoveren in plaats van ze af te breken", concludeert Poponcini.