Restauratie en nieuwbouw op unieke wijze verenigd in 's Gravenvoeren

In het Limburgse 's Gravenvoeren leverde Renotec onlangs een uniek restauratie- en nieuwbouwproject op. Het bestond uit twee grote deelprojecten – de ingrijpende restauratie van de toren, de daken en de gevels van de Sint-Lambertuskerk en de bouw van een aangrenzende multifunctionele parochiezaal – die naar het ontwerp van Architectenbureau Michel Janssen volledig simultaan werden uitgevoerd. Het pronkstuk van dit mooie project was de delicate restauratie van de kerktoren uit mergelsteen. Voorts viel ook de herstelling van de glas-in-loodramen op. Dankzij de museale opstelling zijn ze voortaan veel minder vatbaar voor wisselende weersomstandigheden, wat hun levensduur danig verlengt.





Mergelsteen

De Sint-Lambertuskerk is een classicistische kerk uit de achttiende eeuw die samengevoegd is met een veertiende-eeuwse Romaanse toren uit mergelsteen. Renotec knapte de kerk op in twee verschillende fases. De eerste fase omvatte de restauratie van de veertig meter hoge toren, waarvan vooral de spits en de gevelbekleding in mergelsteen in een slechte staat verkeerden: “De houten structuur van de spits was op bepaalde plekken verrot en instabiel door lekken in de dakbekleding,” licht projectleider Marc Smets (Renotec) toe. “We hebben het rotte hout vervangen door nieuw eikenhout en andere kritieke punten verstevigd door een polymeerchemische houtrestauratie.”

Behalve het dak verdiende ook het muurwerk in mergelsteen de nodige aandacht. In samenwerking met de Nederlandse specialist Mergelbouwsteen P. Kleijnen werd de toren in eerste instantie steen per steen onderzocht, opgemeten en in kaart gebracht, zodat duidelijk werd welke stenen aan vervanging toe waren. Vervolgens heeft men nieuwe mergelstenen ontgonnen en op maat gesneden, zodat ze nadien perfect in de toren konden worden ingepast. Ook de waterlijsten – drie in totaal – bestaan sinds kort weer volledig uit mergelsteen. “De restauratie van de mergelsteen was een uniek precisiewerk,” vertelt Smets. “De toren doet met zijn afwisseling van oude grijze en nieuwe lichtgele stenen denken aan een lappendeken, best intrigerend. De kogelgaten in de oude stenen getuigen van de vele oorlogen die op dit grondgebied zijn uitgevochten en dragen bij tot het authentieke karakter van deze toren.”

Na de afwerking van de buitenschil werden de interne holtes in de muren opgevuld door er onder zeer lichte druk grout in te injecteren. Behalve dit uitgeharde grout zorgen vier horizontaal ingeboorde stalen ankers voor de nodige stabiliteit en een goede samenhang tussen de vier muren. Tot slot ondergingen ook de vloeren en het decoratieve stalen kruis van de toren een grondige restauratie.



De toren doet met zijn afwisseling van oude grijze en nieuwe lichtgele stenen denken aan een lappendeken. De kogelgaten in de oude stenen getuigen van de vele oorlogen die op dit grondgebied zijn uitgevochten.


Glas-in-loodramen

In de tweede restauratiefase pakte Renotec de gevels van de kerk en de glas-in-loodramen aan. Vooral bij de herstelling van de ramen moest het uiterst gedetailleerd te werk gaan. In het eigen atelier van Renotec werden de ramen gereinigd en herlood. De gebarsten stukjes glas werden opnieuw verlijmd, de ontbrekende stukjes – inclusief de schildering – nagemaakt. Renotec plaatste de ramen echter niet terug op hun originele positie, maar vijf à zes centimeter naar achter. Ze worden nu beschermd door een gelaagd voorzetglas en op hun plaats gehouden met nieuwe raambruggen en deklatten. Op deze manier worden de glas-in-loodpanelen volledig geventileerd met warmere binnenlucht, wat ze extra weerbaar maakt: “We hebben ervoor gezorgd dat de glas-in-loodramen niet perfect aansluiten, maar dat er aan de boven- en de onderkant een kleine spatie is. Op deze manier krijg je een natuurlijke doorstroom van warme binnenlucht en vormt de condens zich op het voorzetglas in plaats van op het glas-in-loodraam,” verduidelijkt Marc Smets.



Nadat de glas-in-loodramen nauwkeurig hersteld waren in het Renotec-atelier, werden ze naar achter geplaatst. Ze worden extra beschermd met een voorzetglas, terwijl een spatie aan de boven- en de onderkant voor een doorstroom van warme binnenlucht zorgt. Op deze manier kunnen de glas-in-loodpanelen niet aangetast worden door condens.

Nieuwe parochiezaal

Hoewel de restauratie van de toren en de gevels van de Sint-Lambertuskerk al delicaat genoeg was, omvatte het project ook de bouw van een nieuwe parochiezaal. Deze vervangt de voormalige parochiezaal, die niet meer voldeed aan de hedendaagse normen inzake ruimte- en energiegebruik. Het nieuwe complex heeft een ingang aan de straatkant en grenst op deze manier via de sacristie aan de kerk, maar is er voor de rest grotendeels achter verscholen. De gevel van de parochiezaal is bekleed met gelijmde bakstenen en verticaal geplaatste Thermowood-planken. Deze laatsten hebben allen een verschillende breedte en zorgen zo voor een speels en dynamisch karakter. De voegen van de gevel en de speciaal ontworpen betonnen buitentegels met geslepen oppervlak lopen door in de inkomhal, wat het geheel er behalve dynamisch ook erg strak doet uitzien.

Via een intrigerende combinatie van verschillende tegelformaten wordt dit effect ook in de parochiezaal zelf nagestreefd. De vele glaspartijen rond de polyvalente parochiezaal, die voornamelijk zal fungeren als 'winterkapel', zorgen voor een groot ruimtegevoel. Het complex biedt ook plaats aan een vergaderzaal en een moderne cafetaria. Hieraan grenst een knappe tuin, die zal worden gebruikt voor recepties en feesten. Om het nieuwe gebouw optimaal in te bedden in de voornamelijk glooiende groene omgeving, is een gedeelte van het dak beplant en zijn de onvermijdelijke ventilatiekokers in een onopvallende kleur geschilderd.



De restauratie van de Sint-Lambertuskerk ging samen met de bouw van een nieuwe parochiezaal, die via de sacristie aan de kerk grenst. De gevel is bekleed met verticale Thermowood-planken, die door hun verschillende breedte een intrigerend visueel effect creëren.

Strakke coördinatie

Nieuwbouw en restauratie, het is geen evidente combinatie, zeker wanneer de manoeuvreerruimte op de werf (zoals in 's Gravenvoeren) zeer beperkt is. “Qua coördinatie was dit een zeer uitdagend project,” aldus Smets. “Een deel van de stelling rond de gevel van de kerk stond op de plek van de nieuwbouw. We hebben er dan voor geopteerd om eerst de toren af te werken en pas aan de achtergevels te beginnen wanneer de ruwbouw van de nieuwe parochiezaal er stond. Restauratie is ook veel arbeidsintensiever dan nieuwbouw, dus het was puzzelen om de timing goed te krijgen.” Toch werden beide projecten tijdig opgeleverd. Zowel de kerk als de parochiezaal zijn sinds juli klaar.



Aan de nieuwe parochiezaal grenst een knappe tuin, die voornamelijk gebruikt zal worden voor feesten en recepties.


Noot: Dit artikel verscheen eerder al in Bouwen aan Monumenten.

Foto's: Silke Ceuppens