Robbrecht en Daem architecten & Ars Horti herscheppen Rubenshuis tot hedendaagse poort naar barokke pracht

De nieuwe ingang van het Rubenshuis op Hopland 13 is een hedendaags gebouw dat leidt naar een ander universum. Het gebouw is opgevat als twee imposante boekenkasten. Een subtiele verwijzing naar de plek waar Rubens zijn eigen boeken bewaarde en vandaag de kunsthistorische bibliotheek is ondergebracht. Achter de gevel van de immense boekenkaststructuur van Robbrecht en Daem architecten schuilt de barokwereld van Rubens.

Groene schakel

Op deze plek was hij een buitengewoon talent, maar ook een doodgewone man. Met een passie voor zijn tuin en zijn bibliotheek, met een drive om te creëren en te vernieuwen, met een neus voor verhalen en met een gewaagde mix van bouwstijlen op zijn privédomein. Precies wat de bezoeker mag verwachten met de opening van Rubens Experience, de heraangelegde tuin en de bibliotheek.

Blikvanger vanuit het onthaal is de weelderige tuin die functioneert als een groene schakel tussen de historische woning en het nieuwbouwgedeelte. Het eigentijds ontwerp van landschapsbureau Ars Horti toont 17.500 planten en is met het kleuradvies van de Antwerpse modeontwerper Dries Van Noten mooi in elk seizoen. Vanuit deze groene oase midden in de stad heeft de bezoeker een prachtig zicht op het woonhuis van Rubens, dat nog gesloten is voor restauratie.

Knipoog naar Rubens

Rubens was zelf niet vies van een gewaagde mix van bouwstijlen. Zijn eigen huis is een combinatie van een renaissancewoning met een barokatelier en een tuin met portiek en paviljoen. Voor de nieuwe toegang van het Rubenshuis, op Hopland 13, kozen Robbrecht en Daem architecten bewust voor een hedendaagse uitstraling, passend bij Rubens’ eclectische smaak. Het moderne volume staat wat zijdelings van het historische gedeelte. Door het gebouw buiten de perspectieflijnen te plaatsen, blijft het uitzicht op de portiek en de tuin vanuit de kunstenaarswoning behouden en hun verbindende functie overeind.

Het gebouw knipoogt veelvuldig naar Rubens’ visie en persoonlijkheid. Zo verwijzen de kolommenrijen aan de buitenzijde naar de gespierde mannelijke musculatuur, het archetype van het sterke lichaam dat vaak centraal stond in zijn schilderijen. De vele ronde vormen in het ontwerp zorgen voor een verrassend neveneffect: zowel overdag als ’s nachts spelen licht en donker een intrigerend spel. Rubens was niet voor niets ‘de meester van de schaduw’.

Ook binnenin blijven de architecten subtiel trouw aan de stijl van Rubens. De drie enorme diagonale wenteltrappen symboliseren beweging en dynamiek. Ze gaan niet omhoog in een lijn, maar banen zich op diagonale wijze een weg naar boven. Dat trekt de aandacht zodra de bezoeker binnenkomt. Een typisch Rubens-trucje dat letterlijk en figuurlijk doet opkijken.

Aards paradijs

Voor Rubens en zijn gezin was de tuin een ontmoetingsplek voor familie en vrienden en een speeltuin voor de kinderen. De kunstenaar gebruikte zijn tuin als netwerkplek, tentoonstellingsplek, decor, showroom, liefdestuin en pluktuin. Het was vooral een klein ‘aards paradijs’. Rubens bedacht mee het ontwerp en haalde inspiratie uit tuinen in Antwerpen, Brussel en Italië en geïllustreerde tuinboeken.

Rubens’ ontwerp voor zijn tuin is niet bewaard gebleven en van zijn vele brieven is er slechts één uit 1638 waarin hij over zijn tuin schrijft. Via oude bronnen, stillevens en documenten achterhaalde het museumteam en de landschapsarchitecten van Ars Horti hoe de tuin er destijds uitzag en welke planten er stonden. De meest representatieve bron was het schilderij De wandeling in de tuin. Het werk van Rubens uit 1630 toont zijn tuin met verschillende parterres gescheiden door poortjes, een bloeiende tulpenweide, een grote collectie citrusbomen in potten en kuipen en een klaterende fontein.

Kleurrijk spektakel in elk seizoen

Vandaag zijn in de nieuw aangelegde tuin 17.500 planten, bomen, heesters, struiken en bollen aangeplant in parterres met de portiek en het tuinpaviljoen als schitterend decor. De bezoeker wandelt er door wilde akelei, goudsbloemen, rozenstruiken, pioenen, citrusplanten en vijgenbomen. Maar ook langs mispels, zwarte eiken, wintergroene magnolia’s, doodsbeenderenbomen en de bijna 300 jaar oude Taxusboom. De tuin is een kleurrijk spektakel in elk seizoen. Van brons, geel en bruin in de zomer tot levendig rood in de herfst. Zelfs tijdens de koudste wintermaanden blijft de tuin aantrekkelijk, met wekelijks nieuwe bloeiende soorten.

Het kleuradvies komt van vooraanstaand Belgisch modeontwerper Dries Van Noten. Bij de heraanleg van de tuin spelen duurzaamheid en energiezuinigheid een cruciale rol. Met onder meer een gelaagde vegetatiestructuur en het hergebruik van regenwater, dankzij zes immense ingegraven buffervaten, wil het Rubenshuis mee een rem zetten op de klimaatverandering.

Een hart voor boeken

Voor Rubens was zijn bibliotheek onmisbaar. Met een privécollectie van maar liefst 500 titels verruimde hij zijn blik op de wereld. De passie voor boeken deelde hij met zijn vrienden en zijn zoon. Precies op de plaats waar hij vier eeuwen geleden tot diep in de nacht door zijn internet avant la lettre bladerde, bevindt zich nu de nieuwe toegang tot het Rubenshuis en de bibliotheek.

Met haar 100.000 publicaties, oude drukken, kunstwerkdocumentatie en archiefdocumenten is het dé plek voor liefhebbers en onderzoekers om zich te verdiepen in het werk en leven van Rubens en zijn toenmalige Vlaamse en Europese collega’s. De lange open rekken stellen recente en eeuwenoude stukken tentoon. Van monografieën en kunsthandel-, expo- en veilingcatalogi tot dossiers vol foto’s, knipsels en artikels. Van hieruit geniet de bezoeker van een mooi zicht op de tuin en de woning. De nieuwe bibliotheek straalt meer openheid uit. Iedereen is welkom en kan zelf boeken uit de rekken nemen. Een bezoek is gratis en moet vooraf niet aangevraagd worden.

Kunstenaarswoning nog in restauratie

Met de opening van het nieuwe onthaal van het Rubenshuis is het eerste verbouwluik voltooid. Het tweede luik van het masterplan omvat de renovatie van de kunstenaarswoning. Die is momenteel nog gesloten. De architectuur van de hand van Rubens is wel te bewonderen vanuit de tuin en de bezoeker krijgt ook toegang tot de monumentale binnenkoer met de loggia.

De werkzaamheden gebeuren stap voor stap. Die zijn nodig om de twee historische gebouwen – met het grootste respect – de 21ste eeuw binnen te loodsen. De restauratie van de kunstenaarswoning en het aanpalende Kolveniershof is een complexe oefening, waar de komende jaren nog volop aan gewerkt wordt. Die zal ten vroegste in 2030 voltooid zijn.