“Ruimtes ondergronds verbinden om de integriteit van een gebouw te bewaren” (Tom Cortoos, BEEL Architecten)

Een van de sprekers is Tom Cortoos van het architectenbureau BEEL Architecten uit Gent. Tijdens de lezing zal ook een interessante case toelichten waarin er gebruik gemaakt werd van deze methode: het Koninklijk Museum Midden-Afrika in Tervuren. Ter voorbereiding van het panelgesprek stelden we hem enkele vragen om zijn visie op ondergronds bouwen te achterhalen.

Wat zijn volgens u de grootste voordelen van (gedeeltelijk) ondergronds te bouwen?

Bij BEEL Architecten werken we aan projecten van zeer uiteenlopende schaal, programma en context. Daarin zijn er geen a priori’s die we liever op de een of andere manier bouwen. Dit geldt ook voor ondergronds bouwen. Toch hebben we in een aantal projecten er bewust voor gekozen om een deel van het gebouw ondergronds te plaatsen, omwille van projectspecifieke factoren.

Als het zoveel voordelen heeft, waarom wordt het dan niet meer toegepast?

Naast voordelen brengt het natuurlijk ook enkele nadelen met zich mee, zoals de daglichttoetreding en de connectie met de omgeving. Maar ook technisch zijn er uitdagingen op het gebied van waterdichtheid en binnenklimaat. Deze nadelen zijn wel volledig te ondervangen door een goed ontwerp en uitvoering. Toch bezorgen ze het ondergronds bouwen een imagoprobleem.

Welke projecten lenen zich goed en niet goed voor ondergronds bouwen?

Technische elementen kunnen uiteraard gemakkelijk ondergronds geplaatst worden aangezien ze geen daglicht nodig hebben om te functioneren. Ook parkeren kan ondergronds, maar hier komt ook steeds vaker de vraag naar toekomstige reconversie bij verminderd wagenbezit en -gebruik bij kijken. Dan moet je natuurlijk wel rekening houden met daglichttoetreding in de toekomst en voldoende grote vrije hoogte.

Daarnaast kunnen de verblijfsruimtes waar er weinig interactie met de omgeving vereist is en bezoekers geen volledige dag in de ruimte verblijven een plekje ondergronds innemen. Ik denk hier vooral aan museale ruimtes, vergaderinfrastructuur en congresruimtes.

Wat zijn de belangrijkste aandachtspunten bij ondergronds bouwen?

Vooral way-finding  blijft een belangrijk topic binnen ondergronds bouwen. Je hebt bij deze techniek namelijk niet de ijkpunten in de omgeving om goed te beseffen waar je bent en hoe het gebouw in elkaar zit.

In welk eigen project heb je de techniek toegepast. Waaruit bestond het bouwprogramma en waarom was ondergronds bouwen hier een goede optie?

In het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika in Tervuren besloten we om het bestaand museumgebouw en het onthaalpaviljoen ondergronds met elkaar te verbinden, om de integriteit van het gebouw bewaren. Er is schijnbaar niet geraakt aan het gebouw. Toch komen bezoekers op een zeer vlotte en evidente manier in het museum terecht nadat ze een ondergronds traject hebben afgelegd langs de ruimtes voor tijdelijke tentoonstellingen.

Welk project, van een andere architect, vind je een heel mooi voorbeeld van ondergronds bouwen?

Dan denk ik meteen aan de villa in Bordeaux van OMA, Rem Koolhaas. Hier werd de onderste verdieping in de helling van het terrein geschoven waardoor de beleving radicaal verschilt met het bovenliggende ‘glass house’. Het sterke contrast tussen de beide verdiepingen brengt een grote rijkdom met zich mee.