Sint Lucas Antwerpen: een kunstschool als museum

Bij de St. Lucas kunstacademie in Antwerpen werd Atelier Kempe Thill geconfronteerd met een beperkt bouwbudget als uitgangspunt. Bovendien vroeg de opdrachtgever om een complex ruimteprogramma dat gedeeltelijk in een bestaand gebouw moest worden geïntegreerd. Optimalisatie op verschillende niveaus en een algemeen minimalisme waren dan ook belangrijke ontwerpuitgangspunten om überhaupt te kunnen voldoen aan het programma van eisen.

Transformatie van een verpleegschool

Het uitgangspunt van het ontwerp was de transformatie van een bestaande verpleegschool uit de late jaren 50 van de vorige eeuw. Het aangename gebouw was, na bijna 60 jaar gebruik, nog steeds in goede staat, maar bood slechts kleine en inflexibele klaslokalen die onvoldoende geschikt waren voor het hedendaagse kunstonderwijs. Omdat het budget geen volledige sloop van het bestaande huis toeliet, besloot Atelier Kempe Thill te kiezen voor een gecombineerde strategie van gedeeltelijk hergebruik, gedeeltelijk transformatie en gedeeltelijke afbraak om ruimte te maken voor een substantiële nieuwe uitbreiding van het instituut. Het hoofdgebouw langs de straat en de zijvleugel werden behouden, terwijl de twee kleinere auditoria aan de tuinzijde werden gesloopt.

De transformatie was vooral gericht op de begane grond van de bestaande verpleegschool. Om de school een meer publiek karakter te geven, werden nagenoeg alle niet-dragende en gedeeltelijk dragende muren verwijderd om grotere en meer flexibele ruimtes te kunnen realiseren. De straatgevel is geopend door het plaatsen van grote ramen waardoor er een sterke visuele relatie tussen de straat en de school ontstaat. In de gevel zijn functies zoals de openbare kunstbibliotheek en de tentoonstellingsruimte geplaatst om interactie met het publiek en de stad te maximaliseren. In de centrale zijvleugel is – met zicht op de groene binnenplaats en de centrale hal - het studentenrestaurant gerealiseerd dat dienstdoet als social connector.

Nieuw atelierhuis

Aan de tuinzijde van de bestaande school hielp een substantiële nieuwe uitbreiding in de vorm van een atelierhuis het instituut meer flexibele en inspirerende studioruimten te bieden. Het atelier, dat door zijn open glazen gevels een eerder lichte indruk maakt, is met zijn messing geanodiseerd metalen gevel op zoek naar een dialoog met de monumentale Sint Laurentiuskerk en de andere bakstenen gebouwen in de directe omgeving.

Het compacte volume van de nieuwbouw (ongeveer 34m x 34m) bestaat uit vier verdiepingen van altijd 3,75m vrije hoogte. De kelder met uitstekende daglichtomstandigheden biedt plek voor werkplaatsen, een drukkerij en de studio’s voor juweelontwerp. De begane grond en de eerste verdieping worden gebruikt als atelierruimtes voor beeldende kunstenaars. De ateliers zijn met elkaar verbonden door een 12 m hoge vide van ca. 8 m x 13 m, die wordt verlicht door een groot, centraal geplaatst dakraam. Op de tweede verdieping vindt men lokalen geschikt voor het tekenprogramma van de academie.

Optimale omstandigheden

In plaats van de aanvankelijk gevraagde grote hoeveelheid gescheiden lokalen, biedt het atelierhuis nu open en zeer neutrale plateaus met een oppervlakte tot 930m2 per verdieping, die maximale flexibiliteit mogelijk maken en tegelijkertijd spontaan gebruik van de ruimte stimuleren. Om alsnog een flexibele ruimtelijke indeling te realiseren zijn beweegbare scheidingsmuren van 2,2m x 2,2m x 0,5m ontworpen die het mogelijk maken de ruimte op te delen in verschillende configuraties.

Het ontwerp biedt een maximum aan gesloten wanden die ideale omstandigheden bieden voor de productie en het presenteren van kunstwerken. Deze muren zijn 2,2 m hoog en omsluiten de plateaus, wat zorgt voor een zeer geconcentreerde en haast hermetische sfeer binnen het gebouw. Boven deze muren verlopen horizontale bandramen die een maximale hoeveelheid daglicht binnenlaten en het diepe bouwvolume vullen met natuurlijk licht. De glaspartijen, die een aangenaam uitzicht bieden op de lucht en de boomtoppen geven een licht modernistische sfeer aan de ruimtes en relativeren het besloten karakter van het atelierhuis. Uitsluitend op de begane grond vindt men een 14 m breed kamerhoog raam dat een panoramisch uitzicht geeft op het groene binnenterrein van het bouwblok.

Als een parkeergarage

Om binnen het gestelde budget te blijven, probeerde Atelier Kempe Thill een relatief betaalbaar systeem te vinden voor de bouw van het atelierhuis. Uitgangspunt was het concept om het huis vorm te geven net als een parkeergarage. Alle vloeren zijn gemaakt van massief gepolijst beton om zo het gebouw robuust te houden en zodoende veel weerstand tegen onverwacht gebruik bieden.

Akoestische plafonds zijn- waar mogelijk -vermeden om de betonen plafonds in zicht te laten. De wanden en kolommen zijn ontworpen in in-situ beton, met veel aandacht voor de kwaliteit van het bekistingspatroon. Ook is er gestreefd om de noodzakelijke constructieve delen tot een minimum te beperken. In dialoog met de ingenieurs van BAS Leuven is een draagstructuur ontwikkeld met een minimum aan kolommen, dragende gevels en vrijdragende wanden, wat ervoor zorgt dat hoekkolommen konden worden vermeden.Het robuuste karakter van het huis wordt onderstreept door de geverfde massieve stalen balustrades rond het centrale atrium en enkele geschilderde houten interieurelementen, wat zorgt voor een rustig, door beton gedomineerd interieur dat het gerichte werkproces van de kunstenaars ondersteunt en versterkt.