Steen & Been: Ongezien

De Vlaams BWMSTR lanceert in 2008 een Open Oproep voor de herbestemming van een kapel binnen de gesloten jeugdinstelling ‘De Zande’ in Ruiselede. (Rob) Hootsmans Architectuurbureau uit Amsterdam wint de ontwerpwedstrijd (Bureau Bouwtechniek zal later tekenen voor de uitvoeringscoördinatie).

Het plan- en beeldmateriaal (fenomenale foto’s van Frederik Vercruysse), dat ik op websites bekijk in het kader van de research voor een artikel over de herbestemming van kerken, kapellen en kloosters tot nuttige ruimten voor onderwijs, fascineert mij mateloos. De doelgroep heeft het project om evidente redenen onder de radar gehouden maar ik wil meer weten. Hoe vorm je een geklasseerde kapel uit 1860, die vanaf 1974 een vergeten opslagplaats wordt, om tot een significante lesplek?

Het bezoek aan dit onpubliek gebouw overrompelt mij. Bijna 1.500 m² programma wordt intelligent en ingenieus georganiseerd: een doos met op het gelijkvloers kleine klasruimten en op de mezzanine vergader- en leraarsruimten wordt respectvol geschoven in het kapelvolume. Rond deze box-in-the-box, die de monumentaliteit van dat volume dik onderstreept, loopt alle horizontale circulatie en twee smalle trapkokers, over de volledige breedte én hoogte, maken van stijgen en dalen een bijna tactiele ervaring tussen houten wanden. Emmers vol daglicht stromen binnen langs hoge buitenramen, glazen klaswanden en ovalen kriskrasruiten in wanden en vloeren. De robuuste kelder biedt sport- en crearuimten en zet letterlijk de schouders onder het moeizame leerproces bovengronds. Overal zijn de detaillering subliem en het materiaalgebruik subtiel, terwijl rust en waardigheid als stofdeeltjes in de lucht zwerven. Spijtig dat niemand van de buitenwereld deze parel kan zien …

Deze herbestemming van een sacrale ruimte met een gevoelig programma stelt het architecturale vernuft nuttig op proef. De startsituatie is wel gunstig: referenties en reminiscenties zweven rond zonder onnodig op de nieuwe gebruikers te wegen. ‘God has left the building’ (de titel van een artikel van Johan Geerts over deze school-in-kapel) betekent duidelijk niet dat de geest hem vergezeld heeft: wat was kan moeilijk ontkend, laat staan verloochend worden. De vraag of architectuur vorm- dan wel zingevend is wordt hier vertaald in de vraag of herbestemming slechts vormgeving moet blijven binnen bestaande zingeving. In Ruiselede wordt bewezen dat goede architectuur vorm- én zingeving is.