Steen & Been: Soutoeval

Eind maart werd mijn eerste roman voorgesteld. ‘Lysboa (Lyssabon)’ (www.bitbook.be) kreeg als historische onderlegger de gebeurtenissen rond 9 april 1918 in Noord-Frankrijk, in Neuve-Chapelle om juist te zijn. Die dag werd het Portugese leger(tje) onder de voet gelopen en op de vlucht gedreven door Duitse troepen.

Honderd jaar later leidde 9 april 2018 in Portugal alvast niet tot met heldhaftigheid en patriottisme geladen herdenkingen. Geschiedenis werd niet geschreven maar gezwegen. Er verscheen over die fatale dag welgeteld één boek, van een Portugese professor, die aan een Ierse universiteit doceert. Na vijf jaren van memoritis in de Westhoek leek het bijna wereldvreemd dat in een ander land niets gedaan werd om diezelfde grote oorlog in de nationale herinnering te houden. Niet weten maar vergeten. Nederlagen mogen blijkbaar geen plaats krijgen in het collectief geheugen.

Tijdens onze zomerse veertiendaagse in Porto lopen we het Portugees Centrum voor Fotografie binnen. Hoog op mijn to do-lijstje staat deze ex-gevangenis, waar eerst dictator Salazar menige mond snoerde en later Eduardo Souto Moura (in Porto laten ze de ‘de’ vallen) een gewetensvolle verbouwing uitvoerde, en mijn geliefde popelt voor de tentoonstelling rond Frida Kahlo. (Ze heeft intussen al meer dan tien projecten van Souto en Siza moeten zien maar haar lievelingsschilderes zal mijn architectuurziekte dragelijker maken voor haar …)
 

"De ruimte is leeg, op ons twee na, maar ik ben uitgelaten: eindelijk in Portugal zelf een teken van leven, eigenlijk van dood, over 9 april 1918."

We belanden een uur later op de bovenste verdieping. Hier, hoog en droog, blijken ‘Bloody Landscapes’ te hangen. We lezen de introductie op de witte muren. Onze verwondering kan niet groter: het gaat over recente opnames van waar honderd jaar geleden het moordende slagveld van Neuve-Chapelle moet gelegen hebben. De ruimte is leeg, op ons twee na, maar ik ben uitgelaten: eindelijk in Portugal zelf een teken van leven, eigenlijk van dood, over 9 april 1918.

De fotograaf uit Porto, Augusto Lemos, meldt mij al niet minder verrast te zijn dat op weinige kilometers van die plaats delict letterkundige aandacht besteed wordt aan een pijnlijk feit uit het Portugees geschiedenisboek. (Het lijkt wellicht even onwaarschijnlijk dat een Portugese auteur een roman zou schrijven over Leopold II, de collaboratie, de Bende van Nijvel of de Arco-affaire.) Intussen wordt wel bekeken hoe ‘Lysboa (Lyssabon)’ in het Portugees vertaald kan worden en samen met de foto’s uitgegeven. Dit ongelooflijke toeval werd dus eigenlijk ontworpen door Souto. En ontdekt dankzij een besmettelijke nieuwsgierigheid voor architectuur.