Stijlvolle school zet de toon voor ambitieuze reconversie

Om de bouw van de Pacheco-school naar behoren te kunnen kaderen, is het aangewezen om eerst een kleine zeventig jaar terug in de tijd te gaan. In de nasleep van de aanleg van de Noord-Zuidverbinding, die door de bijbehorende sloopwerken een grote impact had op het Brusselse stadsweefsel, besliste de federale regering medio jaren 50 om de Belgische administratie te centraliseren op één grote site in het hart van onze hoofdstad. Een bestaande woonwijk maakte plaats voor het Rijksadministratief Centrum, een modernistisch kantorencomplex van bijna 500 meter lang en 200 meter breed, met de befaamde Financietoren (opgeleverd in 1980) als ultieme blikvanger.

Begin deze eeuw werden de gronden op de RAC-site verkocht aan private investeerders, die broedden op een grootschalige renovatie en reconversie. Het statige, ondoordringbare complex was immers lang een doorn in het oog van vele Brusselaars. Het langgerekte Arcadengebouw werd reeds omgetoverd tot het nieuwe hoofdkantoor van de federale politie en ook het Vesaliusgebouw kreeg een nieuwe invulling, maar de rest van de site – lees: het gebied achter de befaamde Congreskolom – zal de komende jaren een grondige gedaanteverwisseling ondergaan. Op basis van een masterplan van de Zwitserse architect Max Dudler wordt er een nieuwe wijk met een gemengde bestemming opgetrokken, die enerzijds de nood aan woonverdichting invult, maar anderzijds ook extra ademruimte creëert door de link tussen de boven- en benedenstad te versterken en een groene promenade te integreren van de Kruidtuin richting de Sint-Michielskathedraal. De Pacheco-school is het eerste tastbare resultaat van deze veelbelovende vernieuwingsoperatie.

Gracieuze uitstraling

Het programma van de Pacheco-school oogt al even indrukwekkend als het gebouw zelf. Ze biedt plaats aan vier kleuterklassen met twee gemeenschappelijke ‘nestruimtes’ voor circa negentig kleuters (inclusief eigen polyvalente ruimte), een lagere school met een zestal klassen, drie gemeenschappelijke ‘nestruimtes’ en een extra zorgklas voor in totaal 130 leerlingen en een atheneum met een zevental leer- en bijbehorende instructieruimtes voor in totaal 350 leerlingen. Bij elke school horen ook eigen speelplaatsen – zowel op de begane grond als in de hoogte – en een polyvalente ruimte met mediatheek. Bovendien delen ze onder meer een keuken, een cafetaria en een dubbelhoge ondergrondse sporthal van 800 m², die ook buiten de schooluren gebruikt kan worden door externen. Tot slot is er tevens een crèche met vier leefruimtes voor achttien kinderen, een bijbehorende rustruimte en een ‘kalme’ ruimte voorzien (lees: 72 kinderen in totaal), die toegankelijk is via een afzonderlijke ingang.

“In een eerste conceptuele aanzet was de school geïntegreerd in een groter geheel, maar uiteindelijk hebben we toch beslist om er een aparte entiteit van te maken”, vertelt Marc De Greef, ir. architect bij Jaspers-Eyers Architects, dat al geruime tijd actief is op de RAC-site en in dit project als uitvoerend architect fungeerde. “We zijn meermaals richting Berlijn getrokken om het ontwerp en de coördinatie met de studiebureaus mee op punt te stellen. Gezien de beperkte beschikbare oppervlakte is het een compact gebouw met een dense stedelijke bezetting geworden. Vandaar dat er in de hoogte gebouwd is, wat in bepaalde opzichten toch wel een uitdaging vormde, bijvoorbeeld bij de uitwerking van de circulatievoorzieningen en de creatie van natuurlijke lichtinval.”

“Op esthetisch vlak is er geopteerd voor een herkenbare en homogene architectuurtaal, al zijn er qua kleur en materiaalgebruik wel enkele nuances aangebracht om het geheel te onderscheiden van de andere volumes op de site”, legt Marc De Greef uit. “De groengrijze gevelsteen en tussenliggende horizontale stroken in wit architectonisch beton geven de school een gracieuze uitstraling, zeker in combinatie met de verdiepingshoge ramen. Ook op technisch en energetisch vlak is het een vooruitstrevend project, waarbij zonnepanelen en WKK-installaties de nodige groene energie produceren. Deze laatste zijn al in het begin van de ruwbouwfase in de ondergrondse technische ruimtes geplaatst, aangezien we ze anders niet meer op hun plek zouden krijgen. De studie van de speciale technieken moest dus al in een erg vroeg stadium uitgevoerd worden. Vermits de school zich tegenover een appartementsgebouw bevindt, zijn de ventilatiegroepen niet op het dak geplaatst, maar eveneens op de ondergrondse verdiepingen.”

Zeer strakke timing

Jaspers-Eyers Architects nam na de ontwerpfase ook de lokale aanbesteding en de werfopvolging voor zijn rekening. Daarbij werkte het nauw samen met hoofdaannemer CIT Blaton, dat de school van a tot z realiseerde – van ruwbouw over afwerking tot de technische installaties. “We stonden voor een erg uitdagende opdracht”, vertelt Marc Blancquaert, Senior Project Manager bij CIT Blaton. “In juni 2020 zijn gestart met de sloop van twee bestaande kantoorgebouwen, de realisatie van een secanspalenwand (100 meter lang en 23 meter diep) en de uitgraving van de bouwput. Daarbij stootten we al meteen op enkele onaangename verrassingen, zoals een secanspaal die door een buiten dienst gestelde rioolput geboord werd. We konden pas verder nadat de rioolput verwijderd was en gevuld was met stabilisé. Bovendien botsten we tijdens de graafwerken op stukken massief beton en oude slibwanden. En alsof dat niet genoeg was, bleek de bodem ook nog eens vervuild te zijn, waardoor we 2800 ton aarde moesten afgraven en saneren.”

In juni 2021 kon CIT Blaton eindelijk starten met de ruwbouw. Het gebouw is integraal opgetrokken in een prefabbetonstructuur, met uitzondering van de dakplaat van de sporthal, die uit nagespannen betonbalken van 20 meter lang bestaat. “De gevelopbouw was behoorlijk complex door de uitzonderlijke afmetingen en de zware architectonische betonelementen, die pas na de verdiepingshoge ramen en de bijbehorende weer- en winddichte aansluitingen geplaatst konden worden. Dat we het metselwerk nadien moesten uitvoeren tussen die strakke horizontale betonstroken wat evenmin een sinecure, ook vanwege de niet-orthogonale hoeken”, geeft Marc Blancquaert aan. “We hebben de ruwbouw opgetrokken op zeven maanden tijd en hadden nadien eenzelfde termijn voor de afwerking. Voor een binnenstedelijk geheel met twee ondergrondse en zes bovengrondse bouwlagen van telkens 5 meter hoog was dat een zeer strakke timing. Bovendien werden de werking op de werf en de aanlevering van bepaalde materialen enorm bemoeilijkt door corona en de oorlog in Oekraïne.”

Desondanks kan CIT Blaton terugblikken op een mooi, omvangrijk en gevarieerd totaalproject. “Het verwondert me telkens weer hoe sterk het gebouw op de 3D-renders lijkt, zelfs in die mate dat je nauwelijks het verschil ziet. Dat toont aan dat we met z’n allen erg goed werk geleverd hebben”, besluit Marc Blancquaert. Ook Marc De Greef is erg tevreden met het eindresultaat: “De Pacheco-school heeft een uniek karakter dankzij haar strakke, rijkelijke look-and-feel. Door de riante lichtinval en de doordachte ruimtelijke indeling is het er erg aangenaam toeven. Kortom: missie geslaagd!”