"Systeembouw is een gezamenlijk proces"

Vooraleer we de discussie konden aanzwengelen, leek het opportuun om eerst de concepten duidelijk te definiëren: waar ligt bijvoorbeeld het verschil tussen systeembouw en prefab? Joep Römgens (Schüco): “Prefab is één of meerdere welbepaalde handeling(en), systeembouw gaat over de manier. Maar systeembouw staat niet altijd synoniem voor prefabricage, dat kan ook on-site gebeuren.”

Herman Van der Schoepen (Gyproc) merkt op dat het woord ‘prefab’ nog al te vaak een negatieve connotatie kent. “Dat is het gevolg van de prefabconstructies van lage kwaliteit die na de Tweede Wereldoorlog in ijltempo opdoken. Daarom spreken wij liever van ‘off-site’, die vlag dekt de lading beter.” Al is, volgens de deelnemers, het tij stilaan wel gekeerd. Alleen bij particulieren komt men die negatieve eerste indruk soms nog tegen. “In de gevelbouw is het eerder prefab-bouw dat een goede reputatie heeft vanwege de geconditioneerde werkomstandigheden”, aldus Joep Römgens (Schüco).

En dan is er ook nog bouwindustrialisatie. Dirk Driesmans (Q-BUS Architectenbureau), lid van de cluster Bouwindustrialisatie, licht toe: “Bouwindustrialisatie is meer dan het bouwen op zich, en richt zich vooral op de processen, van ontwerp tot uitvoering. Het is eerder een allesomvattend concept. Prefab is daar een logisch onderdeel van.”

Lead

Wie moet de ‘lead’ nemen bij systeembouw? De meeste panelleden zijn geneigd om hierop ‘de architect’ te antwoorden. Toch is systeembouw geen exclusieve verantwoordelijkheid van de architect. “Systeembouw is een gezamenlijk proces. Er is een belangrijke rol weggelegd voor het bouwteam. Ook fabrikanten hebben invloed, door in een vroeg stadium advies te geven en aan productoptimalisatie te doen”, aldus Joep Römgens (Schüco).

“Het zaadje wordt toch zeer vaak geplant door de architect”, vult Dirk Driesmans (Q-BUS Architectenbureau) aan. “Het ontwerp van de architect is natuurlijk van groot belang. Als hij ontwerpt met systeembouw in het achterhoofd, dan heeft dat een grote impact op de rest van het proces. Toch zijn er nog niet genoeg architecten echt bezig met systeembouw.”

Snelheid, betere kwaliteit en minder fouten

De voordelen van systeembouw zijn onbetwist en bestaan in veelvoud. Snelheid, betere kwaliteit en minder fouten kwamen naar voren als voornaamste troeven. “De meeste voordelen zijn sterk aan elkaar gelinkt”, zegt Ruben Braeken (B+ Architecten). “Systeembouw laat toe om op snellere manier iets op te bouwen, met minder fouten en met een hogere kwaliteit.”

Veiligheid werd door de panelleden minder snel aangeduid als voordeel, “omdat we dit als een evidentie zien”, haalt Karel Vervaet (Systimber) aan. “Een werf waar met prefab wordt gewerkt is veel ordelijker, en daardoor ook veiliger”, aldus Dirk Driesmans (Q-BUS Architectenbureau). Snelheid is relatief, vindt hij: “De uitvoeringstermijn is korter, maar er komt wel meer voorbereidingstijd bij kijken. Over het volledige traject bekeken is systeembouw niet noodzakelijk sneller.”

Soms gaat men ervan uit dat systeembouw ervoor zorgt dat er minder geschoold personeel nodig is, maar daar is niet iedereen het mee eens. “De klemtoon verschuift van de bouwvakker op de steiger naar het fabricatieproces”, zegt Joep Römgens (Schüco). Dieter Froyen (Willemen Construct): “Een tekort aan geschikt personeel is nog steeds een grote bron van ergernis voor vele werfleiders.”

“Als architecten moeten we ons dikwijls op de werf zelf begeven om fouten te corrigeren. Door meer in te zetten op systeembouw kan de rol van de architect veranderen: meer creatief werk, minder administratie”, meent Ruben Braeken (B+ Architecten).

Duurder in materialen, goedkoper in uitvoering

Natuurlijk speelt ook de prijs een grote rol. Of systeembouw goedkoper is dan traditioneel bouwen, valt moeilijk te zeggen. “Als je alleen naar de materialen kijkt is systeembouw duurder dan on-site bouwen”, haalt Joep Römgens (Schüco) aan. “Maar de meerprijs van systeembouw kan je dan wel weer compenseren door het halveren van de uitvoeringstijd”, voegt Dieter Froyen (Willemen Construct) toe.

Dat is ook de mening van Karel Vervaet (Systimber): “Bij systeembouw wordt het kostenpakket voor een deel verschoven, naar de productie in ateliers en werkplaatsen. Er gaat meer geld naar ingenieurs en ontwerpsoftware. Daartegenover staat de kostenbesparing in uitvoering. Een goede zaak, want die uitvoeringsfase is net heel belastend voor de teams, de architect (die een grote coördinerende rol heeft) én de omgeving.”

Willem Coppens (Schöck): “Door voor de bouw in een gecontroleerde omgeving te werk te gaan, kan je veel preciezer werken. Op de werf moet alleen de montage nog gebeuren, en dus is de kans op fouten ook een stuk kleiner.” Al is er op dat vlak wel nog werk aan de winkel, dixit Dirk Driesmans (Q-BUS Architectenbureau): “We kunnen als architect weliswaar de lead nemen in principes van bouwindustrialisatie om fouten te reduceren, maar eigenlijk moet dit over de hele keten toegepast worden om maximaal effect te hebben.”

Circulair bouwen

In de bouwsector gaat steeds meer aandacht uit naar circulair bouwen. Op de vraag of systeembouw de stap naar circulair bouwen vergemakkelijkt, antwoordde de overgrote meerderheid instemmend. “Systeembouw kan circulair bouwen vergemakkelijken”, vindt Karel Vervaet (Systimber). “Maar een klassiek gebouw dat via systeembouw is gebouwd, is daarom nog geen circulair project. Circulariteit gaat over veranderende functies en hergebruik, en dat hangt niet af van systeembouw”, nuanceert Willem Coppens (Schöck).

Herman Van der Schoepen (Gyproc) voegt hieraan toe dat circulair bouwen verder gaat dan het recycleren van materialen. “Producenten zullen sterk  moeten inzetten op innovatie en lean c.q. ontwerpen van demonteerbare bouwsystemen, indien deze qua kostprijs marktconform zijn.”   

“Toch is systeembouw heel belangrijk voor circulair bouwen”, aldus Ruben Braeken (B+ Architecten). “Circulair bouwen vereist denken in componenten. Het wordt moeilijk uit te voeren wanneer je alles zo in elkaar monteert dat het moeilijk te demonteren, hergebruiken en recycleren valt.” Luc Van Koekenbeek (Portakabin) merkt op dat circulariteit op zich niet nieuw is. “Al in de jaren zestig werd op werven gekeken wat eventueel gerecycleerd kon worden. Alleen had men er toen nog geen naam voor.”