Teddy Cruz en Fonna Forman over hun werk in grensstreek tussen VS en Mexico: “Wereldwijde onrechtvaardigheid is hier een intense lokale ervaring”

Teddy Cruz en Fonna Forman zijn beiden professor aan de University of California, in respectievelijk stedenbouw en politicologie, en richtten hun op onderzoek gebaseerde politieke en architecturale praktijk – Estudio Teddy Cruz + Fonna Forman - op in de grensstreek tussen San Diego in de Verenigde Staten en Tijuana in Mexico, waar tienduizenden migranten uit Centraal-Amerika wachten op een asiel dat in veel gevallen nooit zal komen:  “Wij beschouwen dit gebied als een microcosmos voor al het onrecht dat de meest kwetsbaren in onze samenleving ervaren over de hele wereld: van politiek geweld, versnelde migratie en de gevolgen van klimaatverandering tot toenemende nationalisering en groeiende ongelijkheid. Deze mensen worden ofwel als een plaag gezien door de Mexicanen, ofwel worden ze opgesloten in de befaamde detention centers in de VS, waar ze gedwongen gescheiden worden van hun kinderen, en blootgesteld worden aan de coronapandemie.”

Klimaatverandering zal de problemen aan de grens nog verder doen toenemen. Onderzoek van de Verenigde Naties toonde namelijk aan dat 72% van de migranten landbouwers zijn die noordwaarts worden gedreven onder meer omwille van de instabiliteit ten gevolge van de klimaatopwarming. "De wereldwijde onrechtvaardigheid is een intense lokale ervaring hier voor ons", zeggen Cruz en Forman. 

“Wij verwerpen conventionele strategieën van stedelijke verfraaiing en innovatie die onze publieke ruimtes veranderen in niets meer dan sites van consumptie."

Cruz en Forman winden er bepaald geen doekjes om tijdens hun lezing op het Festival van de architectuur. Voor deze twee Amerikanen blijft de ‘architectuur van de migratie’ allerminst bij theorie en zijn termen als ‘co-creatie’ en ‘inclusie’ geen holle woorden. In de grensstreek tussen San Diego en Tijuana bouwen zij zogenaamde UCSD Community Stations uit, een netwerk van publieke ruimtes gelegen in kwetsbare gebieden, waar universiteit en gemeenschap elkaar ontmoeten om kennis en middelen te delen, samen te werken en in dialoog te gaan, culturele en onderwijsactiviteiten op te zetten én gebouwen te ontwerpen. Op die manier willen ze naar eigen zeggen het sociale onrecht dat de grensgemeenschappen die in deze regio zijn ontstaan, productief ombuigen, bottom-up, en dus in nauw partnerschap met de lokale bewoners.

Bi-nationale ecologie

De ambitie van Cruz en Forman is niet min: een grensoverschrijdende cultuur van burgerschap creëren voor deze gemeenschappen, “het gevoel van ergens thuis te horen dat niet bepaald wordt door de natiestaat of de documenten die iemand op zak heeft, maar door de gedeelde interesses en gevoelens van hoop van deze mensen die nu in een gewelddadig verstoorde burgerlijke ruimte leven.” Ze streven ernaar om één regio te creëren, één bi-nationale ecologie, bewoond door mensen die met elkaar verbonden zijn ondanks de muur die gebouwd is om hen te verdelen. Dat tracht Estudio Teddy Cruz + Fonna Forman te doen door vertrouwensbruggen te bouwen tussen de universiteit en de grensgemeenschappen. “We zijn geen liefdadigheidsprogramma dat komt en gaat, we are in it for the long haul”, dixit Fonna Forman. “In tegenstelling tot sommige andere academici vertrekken wij niet van de verticale aanname dat ‘wij de problemen wel zouden kunnen oplossen, als ze maar naar ons zouden luisteren’. Wij doen aan horizontale co-productie, met de gemeenschappen als gelijkwaardige partners, waarbij iedereen van elkaar leert.”

De community stations vormen op die manier een model van stedelijke co-ontwikkeling. Elk ‘gemeenschapscentrum’ is ontworpen, bekostigd,  gebouwd en onderhouden op een collaboratieve manier tussen de universiteit en de lokale gemeenschap.

Forman en Cruz nemen daarbij een scherp standpunt in over hoe stadsontwikkeling elders in de wereld wordt aangepakt: “Wij verwerpen conventionele strategieën van stedelijke verfraaiing en innovatie die onze publieke ruimtes veranderen in niets meer dan sites van consumptie. We stellen de agenda’s van de creatieve klasse en hun pop-ups in vraag die de grentrificatie al te vaak versnellen, en een excuus worden voor de afwezigheid van meer substantiële publieke investeringen in de stad”, klinkt het onomwonden.
 

"Onze community stations zijn zo een grensoverschrijdend observatorium, een platform van solidariteit en collectieve actie, voor de opbouw van een burgerlijke identiteit, een gedeelde res publica die de muur overstijgt."

Vier community stations

Hun praktijk is geculmineerd in de uitbouw van vier community stations- twee in San Diego, twee in Tijuana - die afhankelijk van de lokale context een andere invulling krijgen.

Het UCSD-CASA Community Station in de grensbuurt van San Ysidro (San Diego) is al het verst gevorderd en is afgewerkt in maart 2020, net voor de coronapandemie toesloeg. Deze buurt ligt op de drukste grensoversteek van het westelijk halfrond en kent een van de hoogste werkloosheidsgraden en laagste inkomensgraden van San Diego County. Estudio Teddy Cruz + Fonna Forman heeft daar in samenwerking met de lokale organisatie Casa Familiar een leegstaande kerk van verder verval gered door ze te transformeren tot gemeenschapstheater. “Tijdens de werkzaamheden hebben we de kerk letterlijk opgeheven om de funderingen te kunnen herstellen. In een periode van zoveel politiek geweld tegen deze gemeenschap was dit een enorm symbool van hoop voor de lokale bewoners”, vertelt Teddy Cruz. “Het historisch gebouw is zo een katalysator voor geworden voor de hele buurt, die nu voorzien is van sociale infrastructuur, ruimtes voor culturele en economische activiteiten én sociale woningen.”

Volgend jaar start in San Diego de uitbouw van het UCSD-EarthLab Community Station. Daar wordt een perceel van 4 hectare in eigendom van het lokale schooldistrict in samenwerking met de school en lokale milieu-organisaties omgevormd tot een klimaatactie-park.

De twee community stations in Tijuana zijn gelegen in Laureles Canyon, een streek die over de grens heen wordt geteisterd door overstromingen en aardverschuivingen veroorzaakt door de overvloedige regenval ten gevolge van de klimaatverandering. Hier zijn informele nederzettingen ontstaan bewoond door gemeenschappen die in extreme armoede leven. Daar gingen Cruz en Forman in zee met het bedrijf MECALUX, dat zijn metalen systemen heeft aangepast om een draagstructuur te ontwikkelen voor de informele woningen.

In het UCSD Alacrán Community Station wordt zo een volwaardige woonoplossing gecreëerd voor de vluchtelingen die vandaag in tenten leven, gecombineerd met inclusieve sociale, economische en onderwijsprogramma’s.  Het UCSD-Divina Community Station omvat tevens een hybride programma met als centrale pijler een middelbare school, de eerste in deze nederzetting van 85.000 mensen.

“Onze community stations focussen elk op andere aspecten, afhankelijk van de prioriteiten van de lokale gemeenschap. Wel komen ze stuk voor stuk tot stand door middel van dialoog en participatief onderzoek en hebben ze de ambitie om de publieke kennis te verhogen, politieke discours uit te dagen en solidariteit en collectieve actie te stimuleren. De gemeenschappen hier komen vaak in conflict met formele machtsinstituten. Bij ons gaat het er niet zozeer om deze conflicten op te lossen, maar wel ze te erkennen en te democratiseren. Wij zien democratie in de grensstreek als een bottum-up proces en willen de complexe mechanismen van onrecht meer zichtbaar maken. Onze community stations zijn zo een grensoverschrijdend observatorium, een platform van solidariteit en collectieve actie, voor de opbouw van een burgerlijke identiteit, een gedeelde res publica die de muur overstijgt”, besluit Fonna Forman.

Architectuur wordt zo veel meer dan een mooi gebouw dat een bepaalde functie moet dienen. Cruz en Forman verlenen architectuur de kracht (of agency) om maatschappelijke verandering teweeg te brengen en zelfs onrecht te bestrijden.