TERUGBLIK 2023. Betaalbaar wonen als basisrecht

Tegen 2040 zou het tekort op de Gentse huizenmarkt oplopen tot bijna 6.000 woningen, veel meer dan gedacht. Dat blijkt uit de Woonstudie die Stad Gent liet uitvoeren en begin mei openbaar maakt. Filip Canfyn, expert inzake woon(on)betaalbaarheid, leest de studie aandachtig en formuleert in zijn rubriek Steen & Been bedenkingen die gelden voor alle steden en gemeenten en voor alle beleidsmakers. In een andere bijdrage - wellicht zijn langste van 2023 - steekt onze huiscolumnist de coalitie van middenveldorganisaties Woonzaak een hart onder de riem.

Woonzaak pleit voor een fundamenteel rechtvaardig woonbeleid in Vlaanderen en staat daardoor zij aan zij op de barricaden met het burgercollectief Te Duur. Die laatste actiegroep slaagt erin om in Gent een volksraadpleging rond betaalbaar wonen af te dwingen door meer dan 26.000 Gentse handtekeningen te verzamelen. De Gentenaars gaven een krachtig signaal, dat hun burgemeester Mathias De Clercq ter harte neemt. De Stad Gent start een constructieve samenwerking op met de Wooncoalitie, een 50-tal middenveldorganisaties die bezorgd zijn om betaalbaar wonen, en samen sturen ze naar aanleiding van de ‘Werelddag van Verzet tegen Armoede’ een eisenbundel naar de Vlaamse overheid.

Ondertussen roert ook de Vlaamse Vereniging voor Ruimtelijke Planning (VRP) zich in het debat. Ze roepen de Vlaamse overheid én de lokale besturen op om het wonen uit de ruimtelijke marge te halen. De VRP pleit onder meer voor een actief grond- en pandenbeleid en een groter en beter, goed gespreid en gevarieerd aanbod aan sociale huurwoningen, met daarnaast ook ruimte voor vernieuwende alternatieve woonvormen zoals coöperaties.

Sociale huurwoningen

Een veelgehoorde stem dit jaar in het debat rond sociale huisvesting is die van Björn Mallants, algemeen directeur van sociale huisvestingsmaatschappij Elk zijn Huis. Wanneer de bouwsector oppert dat de overheid renteloze leningen moet uitschrijven om potentiële kopers aan een ‘onbetaalbare’ woning te helpen, steigert hij: “Jarenlang is de spreekwoordelijke baksteen in de maag van de Vlaming gebruikt om een woonbeleid te verdedigen dat vooral inzet op eigenaarschap. Van een selffulfilling prophecy gesproken. In andere, even ontwikkelde regio’s blijkt eigenaarschap ­helemaal geen noodzakelijke voorwaarde te zijn voor een welvarende ­bevolking.” Daartegenover staat volgens Mallants de instrumenten voor sociaal ­wonen als een bewezen op­lossing, met een enorme return on ­investment én en daling van het ­armoederisico met 40 procent.

Ook Elisabeth Geenen, adviseur sociaal beleid, sociale economie en wonen op de Studiedienst van het Vlaams ABVV, roept op om sociale huisvesting een warmer hart toe te dragen. Werken aan een beter imago op Vlaams niveau kan volgens haar zorgen voor een versnelde aanbouw van sociale woningen. Een positiever imago zorgt dat gemeenten meer willen investeren in sociale huisvesting en burgers ook ontvankelijker zijn voor het idee. Een positieve communicatie rond sociale huisvesting kan al wonderen doen. “Hier ligt werk voor de komende verkiezingen”, besluit Geenen. De organisaties Reset.Vlaanderen, SAM (Steunpunt Mens en Samenleving) en Denktank Oikos koppelen in een visietekst  de wooncrisis dan weer aan de ecologische crisis. Ze schetsen de contouren van een toekomstbeeld waar wonen de motor van de transitie kan zijn en waar de verstrengeling van het sociale en ecologische kansen biedt op structurele verandering.

Alternatieve woonvormen

Op het vlak van wooncoöperaties en aanverwante alternatieve woonmodellen - een andere piste die door voorvechters van betaalbaar wonen dikwijls naar voren wordt geschoven - begint er in ons land in elk geval al een ander te bewegen. En niet altijd op meer voor de hand liggende plekken (zoals Leuven, waar de eerste Community Land Trust dit jaar een stap dichterbij komt). Zo is het gemeentebestuur van Knokke-Heist, onder begeleiding van Cera en Architectuurwijzer, de eerste wooncoöperatie van West-Vlaanderen aan het opzetten, naar een ontwerp van ectv architecten. De Provincie Antwerpen ten slotte geeft durfals die volop gaan voor nieuwe woonvormen een duwtje in de rug met de nieuwe Renaat Braemprijs. De inschrijvingen zijn ondertussen gesloten, maar architectuurliefhebbers die deel willen uitmaken van de publieksjury kunnen zich nog aanmelden tot 20 januari 2024.