Transformatie van de Moutfabriek: een nieuw cultureel hart in Ebeltoft

In 2020 kreeg Ebeltoft een nieuw en opvallend herkenningspunt in de stad: Ny Malt. Hier kon het roodkalkstenen fabrieksgebouw met het gekartelde dak uit 1861 tussen de winkelstraat en de haven haar deuren openen als nieuw cultureel centrum en ontmoetingsplek voor burgers en bezoekers.

In hetzelfde jaar ontving het gebouw verschillende prijzen als beloning voor het transformatiewerk, waaronder de prijs Gebouw van het Jaar 2020, de LOOP Awards 2020, de (gemeentelijke) Syddjurs Architectuur- en Conservatieprijs 2020 en een nominatie voor de Mies van Der Rohe Prijs 2020.

Praksis Arkitekter kreeg de opdracht om de vervallen fabrieksruimtes in een hedendaagse staat te brengen, waarbij de ruimtes niet langer gebruikt zouden worden voor bierbrouwen zoals voorheen, maar in plaats daarvan een restaurant, bibliotheek, winkel, kantoren en verschillende kunst- en cultuurervaringen voor jong en oud zouden herbergen.

"We zijn erg blij dat we erin geslaagd zijn om de 'oude' moutfabriek de hoofdrol te laten spelen in de architectuur. Maar ook dat er een klein plein is ontstaan met stedelijk leven en interactie rondom de gebouwen. Het is een zeer vriendelijke, warme en gastvrije plek geworden, die alle leeftijdsgroepen verwelkomt.", zegt Mette Tony, architect en eigenaar van Praksis Arkitekter.

Een evenwicht tussen oude en nieuwe materialen

In de motivering voor de keuze van het winnende ontwerp van Praksis Arkitekter stond onder meer: "Bijzonder indrukwekkend is dat de kenmerkende rode uitsteeksels van de Maltfabriek worden voortgezet in de nieuwe architectuur. Het iconische karakter van de fabriek versterkt het oorspronkelijke volume en de bijzondere uitstraling. Hierdoor ontstaat een homogeen en verbindend gebouw dat zich vanaf de begane grond opent naar de omliggende binnenplaatsen en iedereen verwelkomt."

Mette Tony legt uit dat hun benadering van transformaties van historische gebouwen over het algemeen uitgaat dat het oude de hoofdrol moet spelen in de architectuur – want daar ligt het unieke.

"In het kort was de strategie om de historische gebouwen te versterken en op te knappen. Het was daarom van essentieel belang om de juiste balans te vinden tussen de oorspronkelijke elementen en het nieuwe dat we moesten toevoegen. We stelden alleen nieuwe, kleine ontwerpdetails voor, zodat het historische altijd de basis vormde. Het was een dure beslissing – en het zou goedkoper zijn geweest om bijvoorbeeld een hele nieuwe bibliotheek te bouwen in plaats van deze in een oude fabriek te plaatsen. De materialen die we toevoegden moesten ingetogen zijn en bijdragen aan het versterken van het historische karakter – en niet de aandacht afleiden. Om dezelfde reden kan het lastig zijn om te zien wat er nieuw en oud is. In plaats daarvan moet je het geheel ervaren. Er is echter een nieuw ingangsgebouw toegevoegd, evenals een lift en een kelder, want het gebouw moet ook modern en toegankelijk zijn, met een goed binnenklimaat, maar nog steeds binnen historische kaders.", zegt Mette Tony.

Het gebouw laten spreken

Mette Tony vertelt dat heel veel van het project goed en volgens plan verliep, omdat er zowel een goede organisatie achter het project stond als een duidelijk idee van waar Maltfabrikken naartoe moest. Maltfabrikken is eigendom van de gemeente Syddjurs en de Stichting Den Ny Maltfabrik.

"De grootste uitdagingen bij transformaties – in het algemeen en dus ook bij de Moutfabriek – is dat je vanaf de start geen volledig overzicht hebt van de toestand van het gebouw. Dat komt pas gaandeweg. Tegelijkertijd zijn er kaders op het gebied van planning en financiën die je moet handhaven, wat uitdagend kan zijn wanneer je het gebouw niet kent."

Maar de vele ervaringen met Maltfabrikken heeft het ontwerpbureau ook kunnen gebruiken in andere en recentere projecten, zoals bij Spritfabrikken in Aalborg, waar het ook gaat om 'verder bouwen aan een historisch gebouw op een gezonde manier', legt Mette Tony uit:

"We hebben erg veel geleerd. Voor ons gaat het er vooral om dat wij als architecten een beetje op de achtergrond treden en in plaats daarvan het gebouw laten spreken."

Dat het project in Ebeltoft is afgerond, wil nog niet zeggen dat de ontwikkeling van de gebieden rond Maltfabrikken al helemaal is afgerond. Want er is inmiddels een nieuw paviljoen gebouwd.

"Hoewel dat maar een klein onderdeel is, vind ik het een prettig idee dat de Maltfabriek een faciliteit is die kan worden uitgebreid, verbouwd en aangepast aan de tijd en behoeften. Dat men op die manier de bouw kan voortzetten, net zoals we deden tijdens de transformatie.", aldus Mette Tony.