UMons: sfeervolle sereniteit dankzij smaakvolle reconversie

Voor Emmanuel Ramirez-Mauroy, een architect die bij Atelier d'Architecture & d'Urbanisme Dupire & François in Bergen werkt en die gespecialiseerd is in de restauratie van erfgoed, ging het om een groot project. Vandaar dat het werd uitgevoerd in samenwerking met Atelier de l’Arbre d’Or (Namen-Brussel). Beide organisaties focusten zich op een bepaald domein, waarbij het Bergense bureau zich hoofdzakelijk toespitste op de kapel en de conceptuele elementen van de leeszaal van de bibliotheek, waar een witte staalstructuur een imposant glazen dak ondersteunt, naar het beeld van de boom van de kennis van goed en kwaad.

Bij Atelier de l’Arbre d’Or (Namen) leverden de projectarchitecten – vennoot Jean-Pierre Wargnies en projectleider Thomas Counet – het nodige studiewerk voor de bibliotheek. Deze is ingericht rond een centraal atrium, waarbij de galerijen het mogelijk maakten om de verschillende leeszalen, de opslagruimtes, de opleidingslokalen en de personeelskantoren te spreiden over twee verdiepingen. Het ondergrondse niveau is – vanaf de noordgevel van het gebouw – voorbehouden voor het onthaal van de studenten (inclusief cafetaria), de technische ruimtes en een archiefzaal met bijbehorend magazijn. De verdieping onder het dak huisvest ruimtes met boekenrekken en de technieken. De renovatie leidde eveneens tot de inrichting van een vergaderzaal voor de raden van bestuur van de universiteit. De gevels en het dak aan de voorzijde van de kantoorvleugel, waar het Rectoraat gevestigd is, waren eerder al onder handen genomen.  

Karakter van de ruimtes bewaren

Hoewel het interieur van de kapel niet officieel beschermd is, kwam het er voor de Bergense architect eerst en vooral op aan om het indrukwekkende gevoel van grandeur, hoogte en diepte te bewaren. Vandaar dat er geen sprake is van tussenwanden die de ruimte in de lengte opdelen. Voorts zijn er visuele openingen gecreëerd in de verdiepingsvloeren, waardoor de hoogte van het gebouw volledig tot uiting komt en het daglicht doordringt tot op het gelijkvloers.

Naast het ruimtelijke vraagstuk was de grootste uitdaging eerder van technische aard. Emmanuel Ramirez-Mauroy: « De complexiteit kwam voort uit de ruimtelijke invulling. Een plek die aanvankelijk geen bibliotheek of expositieruimte zou worden, moest helemaal worden aangepast, waarna we ook nog eens alle speciale technieken moesten integreren die tegenwoordig vereist zijn. »

Thomas Counet: «Om de eisen van de universiteit op het vlak van temperatuur en luchtvochtigheid in te willigen zonder de impact van de technieken in de bibliotheek al te zeer op te drijven, moesten we de bibliotheek van binnenuit isoleren met behulp van voorzetwanden in gipsplaat, waarbij we extra aandacht moesten besteden aan de continuïteit van het dampscherm.»  

Akoestiek en esthetiek op maat

Emmanuel Ramirez-Mauroy: « Aan de Universiteit van Bergen evolueert alles zeer snel. Aanvankelijk hadden we in de kapel een niet-demonteerbaar akoestisch plafond voorzien. Waarop de vertegenwoordigers van de universiteit ons uitlegden dat het regelmatig nodig zou zijn om nieuwe kabels te trekken, netwerken aan te passen, enzovoort – kwestie van steeds up-to-date te blijven en over de nieuwste technologie te beschikken. We hebben dan ook geopteerd voor demonteerbare plafonds, zij het zonder de esthetiek aan te tasten. We wilden geen plompe inspectieluiken die het monolithische effect van de plafonds teniet zouden doen. Daarom hebben we geopteerd voor de geperforeerde Danoline-gipsplaten van Knauf. » In de ‘Contur D plus Unity III’-uitvoering worden deze platen niet alleen volledig onzichtbaar gemonteerd op een T24-structuur, maar bevatten ze tevens een regelmatig raster van perforaties, wat het gewenste monolithische effect creëert. 

In het klooster is het daarentegen eerder een gemengd stramien van doorlopende en geperforeerde stroken dat het vals plafond met geïntegreerde technieken op de eerste verdieping typeert, waarbij de inspectieluiken discreet verwerkt zijn in het gesloten gedeelte. Een discrete uitsparing over de volledige omtrek van het klooster maakte de installatie van weinig flatterende verluchtingsgaten overbodig. Om dit mogelijk te maken, moesten er Nonius-hangers gebruikt worden. Ook op de kelderverdieping vinden we demonteerbare Danoline-plafondtegels terug, waar het nodig was om imposante leidingen en kanalen te verbergen, zij het zonder ze minder toegankelijk te maken voor toekomstige onderhoudsingrepen. Om een optimale akoestiek te garanderen, zijn er tevens geperforeerde Knauf-platen geplaatst op het geïntegreerde bibliotheekmeubilair in het klooster.

Titanenwerk

Om de plafondstructuur volledig aan het zicht te onttrekken, moest de aannemer in kwestie inventief te werk gaan bij de afwerking van de moulures en de plafondopeningen (koepels). Teneinde de klassieke hoekprofielen tussen muren en plafond te vervangen, heeft hij met vollen stukken gipsplaat gewerkt. Mauricio Soares Da Silva, zaakvoerder van plafondspecialist Ecuabrazil: «Alles is op een onzichtbare manier ingewerkt, met een millimeternauwkeurige dimensionering gezien de ouderdom en de structurele onregelmatigheden van het gebouw. Voor de koepels in de verdiepingsvloer heb ik telkens de hoek van de vier zijden aangepast om uiteindelijk enkel volledige tegels over te houden. »

Ook de afwerking van de muur-plafondverbindingen met klassieke Knauf-pleister vroeg de nodige aandacht vanwege de ouderdom van de wanden, waarvan de bakstenen plaatselijk afgebrokkeld waren. Ze moesten dan ook eerst gestabiliseerd worden met een wapeningsrooster in glasvezel en een cementmengsel alvorens de plafonnering kon starten. Het resultaat mag er echter wezen: de gerenoveerde gebouwen stralen een overweldigende helderheid uit, tot het speciaal voor dit project ontworpen Corian-meubilair toe.

Dezelfde zin voor detail is eveneens terug te vinden in de brandbescherming van de dakspanten op de zolderverdieping. «We hebben er een Rf-bekleding met brandwerende Knauf-platen aangebracht om een brandweerstand van 60 minuten te garanderen. Aangezien het om een beschermde structuur met erfgoedwaarde ging, moesten we elk spant individueel onder handen nemen. Een echt titanenwerk. Ook voor mij persoonlijk is dit project bijgevolg een schitterend visitekaartje.»