Vernieuwing flatgebouwen sociaal en esthetisch een schot in de roos

De 218 woningen, verdeeld over drie appartementsgebouwen, waren toe aan een dringende onderhoudsbeurt. Inge Zwaan, Manager Wonen bij Van Alckmaer voor Wonen, licht toe: “Bij aanvang was het vooral een technisch project. De appartementen moesten van het gas af en overschakelen op een nieuwe warmteleiding, die gevoed wordt met de restwarmte van de huisvuilcentrale. Daarnaast werden de galerijen aangepakt, de woningen asbestvrij gemaakt, en de gevel geïsoleerd.”

Grote uitdaging

Lieke Kraan is als architect actief bij bouwbedrijf Hemubo en nam in dit project de rol van architect op zich. Eerder verzorgde Hemubo al een ander project voor Van Alckmaer voor Wonen: het energetisch verbeteren van 44 woningen aan de Koelmalaan in Alkmaar. “De projectteams van Van Alckmaer en Hemubo kenden elkaar al, we wisten al wat we aan elkaar hadden”, zegt Kraan. “Dit (De Kooimeerflats) was het grootste en meest complexe project waar we tot dan toe aan hadden gewerkt. We mochten het gehele projectplan opstellen. Dit gaf ons enerzijds veel vrijheden, maar anderzijds betekende het ook een grote uitdaging. Alles moest onderzocht worden en we hadden geen richtbudget meegekregen. Net daarom zijn we er vol enthousiasme ingevlogen.”

Bewonersperspectief

Van Alckmaer voor Wonen en Hemubo beseften al snel dat het project niet enkel een bouwtechnisch oogpunt had, maar ook een sociaal aspect: “We kwamen al snel tot de conclusie dat we dit project ook vanuit bewonersperspectief moesten bekijken”, zegt Zwaan. “En dus zijn we met de bewoners zelf gaan praten: we wilden van hen weten hoe het was om hier te wonen. We organiseerden ‘liftgesprekken’ in de hal van elk flatgebouw. Dat leverde soms een ontluisterend beeld op. De bewoners klaagden over de buurt: er waren heel wat problemen met hangjongeren en straatafval. Daarom hebben we ook veel aandacht besteed aan sociale samenhang en leefbaarheid in de wijk. We investeerden heel wat tijd in bewonersonderzoeken, enquêtes en huisbezoeken. Na de woonwensgesprekken met bewoners is ervoor gekozen om de badkamer, de keuken en het toilet in alle woningen te vervangen.”

De mens achter de gevel

Een participatief traject bij verbouwingen is niet uitzonderlijk, maar het is wel de eerste keer dat Van Alckmaer op zo’n grote schaal de bewoners bij het bouwproces betrekt. “En het zal niet de laatste keer geweest zijn”, stelt Zwaan. “Mensen zijn belangrijker dan stenen. De bewoners zijn dé ervaringsdeskundigen: zij weten wat er leeft in het gebouw en in de wijk. In de sector wordt er nog te vaak uitsluitend vanuit de techniek gedacht, en durft men de mens achter de gevel wel eens te vergeten. Van Alckmaer bouwt voor mensen met een beperkt inkomen. We willen hun bezorgdheden serieus nemen. En met succes: toen we voorbij de voordeur kwamen, stootten we soms op problemen die groter waren dan we vooraf hadden kunnen inschatten.“  

Klankbordgroep

Van Alckmaer richtte voorafgaand aan het traject een klankbordgroep op, die als tussenpersoon tussen de bewoners en de bouwers fungeerde. In die groep konden bewoners zelf meedenken en zinvolle aanvullingen suggereren. “Uit de enquête bleek dat bewoners last hadden van geluidsoverlast. Daarom hebben we hen de optie aangeboden om – gratis – een verlaagd plafond met akoestische isolatie te laten plaatsen. Meer dan de helft van de bewoners is daarop ingegaan”, zegt Zwaan.

Ook voor Hemubo was het bewonerscomfort tijdens en na de verbouwingen van groot belang. Het bouwbedrijf betrok één van haar 20 bewonerscoördinatoren bij het project. Architect Lieke Kraan: “We hebben vaak overleg gehad met de klankbordgroep, om hun ideeën en wensen zo goed mogelijk in het plan te kunnen opnemen. Onze bewonerscoördinator is bovendien bij alle bewoners op bezoek geweest, om hen voor te bereiden op en te begeleiden tijdens de werkzaamheden.”

Plastic recycle

De input van de bewoners resulteerde in concrete initiatieven, die tot uiting kwamen in het eindresultaat. Zo werd de veiligheid in de bergingen en de noodtrappenhuizen aangepakt en kwam er een werkplaats voor het recyclen van plastic afval. Zwaan: “Met die werkplaats houden we de straat zoveel mogelijk opgeruimd en halen we de jongeren van de straat: we zorgen voor een nuttige dagbesteding en ze kunnen een aardig centje bijverdienen.” Zo maken de jongeren in de werkplaats ruim 1.000 gekleurde tegeltjes, die een wandkunstwerk gaan vormen naast de entree van één van de complexen.

Kraan: “Een gebouw is pas echt goed als mensen het goed kunnen gebruiken en er fijn wonen. Een bezorgdheid bij de nieuwe badkamer was ervoor zorgen dat alle techniek erin past en dat de ruimte voor de bewoners zo efficiënt mogelijk georganiseerd is. Bij het tekenen van de kozijninrichting zorgden we dan weer voor genoeg frisse lucht en voor eenvoudig te bewassen ramen. Zo zijn er talloze voorbeelden van de invloed van kleuren- en materialenkeuze op het dagelijks leven van de bewoners. Bij elke beslissing die ik maak denk ik na over de impact op het woongenot van bewoners, in relatie tot de uitstraling.”

Luisteren naar de bewoners is één zaak, maar Van Alckmaer besefte ook dat het onmogelijk is om iedereen tevreden te houden. Zwaan: “Daarom moesten we open en eerlijk communiceren. We boden aan iedereen een luisterend oor, maar waren tegelijkertijd heel duidelijk over wat wel én niet kon.

Architectuur is subjectief

“Zelf heb ik meerdere presentaties gegeven aan de bewoners over de plannen”, vervolgt Kraan. “Aangezien we uit de gesprekken met de bewoners al veel informatie hadden gehaald, hadden we de meeste ‘problemen’ al aangepakt voor we de plannen aan de bewoners voorschotelden. Vanuit architectonisch oogpunt vond ik het interessant om met bewoners in dialoog te gaan over het ontwerp. Architectuur blijft uiteindelijk voor een groot deel subjectief, maar als architect maak je wel keuzes met een sterke invloed op de directe woonomgeving van vele bewoners. De één vindt de oplossingen fantastisch, de ander is het er niet mee eens.”    

Shift

Ook de andere partijen in het project, zoals ketenpartners en leveranciers, moesten de filosofie achter het participatietraject delen. Dat was wel degelijk het geval. Trespa leverde het materiaal voor de gevelbekleding, en kon zich volledig vinden in de manier van aanpak. Xavier Rousseau, Marketing Manager van Trespa, licht toe: “Trespa is niet zomaar een fabrikant van gevelpanelen die zijn producten aan andere bedrijven verkoopt. Wij zijn een (people)bedrijf dat op mensen is gericht: we bieden panelen aan andere mensen aan. Dat is een groot verschil. We maken dus een shift, van de traditionele fabrikant/klant-relatie naar een echt partnership met de klant. Alle collega’s bij Trespa dragen deze klantgerichte aanpak uit, van de verkopers tot de collega’s in de fabriek. Iedereen mag trots zijn op zijn of haar bijdrage, die van Trespa al meer dan 60 jaar een betrouwbare partner maakt.”

Dat de keuze voor gevelbekleding mede de uitstraling van het eindresultaat zou bepalen, stond in de sterren geschreven. “Het project bestaat uit drie afzonderlijke flats in de wijk: hoe je die met elkaar moet verbinden was een vraag waar we ons hoofd over hebben gebroken”, aldus Zwaan. “Trespa heeft een belangrijke rol gespeeld in het creëren van eenheid, dankzij het opvallende kleurgebruik van Trespa^® Meteon^®.”

Onderhoudsarm materiaal

Trespa^® Meteon^® is een decoratief HPL-compact materiaal met een geïntegreerd oppervlak. Lieke Kraan: “We pasten Trespa^® Meteon^® eerder al toe in het Van Alckmaer-project aan de Koelmalaan. Het liet toe om de galerijgevel goed te isoleren, zonder dat de buitengevel verder naar voren kwam. Het is bovendien een onderhoudsarm materiaal. Daarom hebben we ervoor gekozen dit materiaal ook in Kooimeerflats te gebruiken.”

Kraan gaat verder: “Er waren sterke technische argumenten om voor Trespa^® Meteon^® te kiezen, zoals de stevigheid, het onderhoudsvriendelijke karakter en de gemakkelijke montage. Het stelde ons in staat een goed geïsoleerde gevel te maken, zonder de gevellijn (ver) naar voren te laten komen. Dat is erg belangrijk omdat het een renovatie van een galerijflat betreft: je wilt de vrije doorgang van de galerij niet kleiner maken. En het toepassen van Trespa^® Meteon^®, in plaats van baksteen, had een grote impact op de uitstraling.”

Uitstraling lange tijd behouden

“Het was duidelijk dat men op zoek was naar een materiaal voor de gevelbekleding dat gedurende lange tijd de uitstraling zou behouden”, voegt Remon Bakker, Accountmanager Façade bij Trespa, toe. “Een gevelmateriaal moet niet alleen mooi zijn bij aanschaf: om de uitstraling van het project niet verloren te laten gaan dienen elementen zoals kleur ook 30 of 40 jaar later nog mooi te ogen.”

Trespa^® Meteon^® is een uitgelezen product om die vraag te beantwoorden, zegt Bakker: “De reden hiervoor schuilt in het feit dat we onze producten niet enkel voor de West-Europese markt maken. Onze materialen worden immers ook toegepast in bijvoorbeeld het Midden-Oosten en Australië, waar men gewend is aan een veel uitdagender klimaat. Onze gevelmaterialen worden dan ook aan de strengste eisen onderworpen op het vlak van duurzaamheid en onderhoudsvriendelijkheid.”

Een natuurlijk en gemêleerd karakter

Hemubo paste Trespa^® Meteon^® toe als borstweringspanelen onder de kozijnen, als gevelbeplating langs de galerijgevels, en als gevelafwerking van de nieuwe lifttoren in complex 3. Bij de borstweringen is gekozen voor een afwerking met houtmotief (NW28-Halmstad) of een Trespa^® Meteon^® plaat in de accentkleur van de flat. “Zo konden we zonder ingewikkelde ingrepen een natuurlijk en gemêleerd karakter realiseren”, aldus Kraan.   

Frezen van naden

Aan de afwerking van Trespa^® Meteon^® langs de galerijgevels ging binnen Hemubo een stevige discussie vooraf, zegt Kraan: “De Kooimeerflats zijn echt groot, en dan kan een vlakke plaat ervoor zorgen dat de gevel te vlak wordt. De oorspronkelijke baksteen van de gevel kent immers een bepaalde profilering, kleurnuance en schaduwwerking in zichzelf. De oplossing lag in het frezen van naden in de platen. Dat maakte het mogelijk de platen eenvoudig te bevestigen en tegelijk het aanzicht ietwat gedifferentieerder te maken.”

Groot kleuraanbod

Ook op architecturaal en esthetisch vlak biedt het gevelmateriaal ongebreidelde mogelijkheden, klinkt het bij Kraan: “Trespa^® Meteon^® heeft een vrij groot kleuraanbod en het is bovendien mogelijk om op maat gemaakte kleuren te kiezen. Uiteindelijk kozen we voor een middengrijze plaat voor de galerijgevels. De deuren en draaiende delen zijn in verschillende accentkleuren geschilderd. Dankzij het infrezen van een patroon in de platen konden we toch textuur aanbrengen in dit grote gevelvlak. Zo kreeg ik meer ontwerpvrijheid om naast de technische oplossing ook een esthetisch en architectonisch element te creëren. Bovendien konden we zo de uitstraling van gekeimd baksteen deels evenaren.”

Circulariteit

Met de keuze voor Trespa^® Meteon^® verzekeren Hemubo en Van Alckmaer zich van een gevelbekleding die voor meerdere decennia zijn uitstraling behoudt. Maar daar stopt het niet voor Trespa. Het bedrijf gelooft immers voluit in circulair bouwen, en denkt daarom nu al aan wat er met de gevelpanelen moet gebeuren indien ze toch ooit vervangen zouden worden. Bakker: “Het Trespa Second Life-programma is in volle ontwikkeling. Indien de klant om welke reden dan ook de gevelbekleding wil vervangen, hoeft hij de panelen niet af te danken. Op dit moment bestuderen we de mogelijkheden voor hergebruik van het materiaal.”

Technische en esthetische make-over

Inge Zwaan blikt tevreden en trots terug op het eindresultaat. “Het was een proces van vallen en opstaan. Zeker in het begin hadden we nog heel wat te leren. Maar het eindresultaat is positief: dit project is een uithangbord dat duidelijk maakt waar onze organisatie voor staat”, besluit de Manager Wonen van Van Alckmaer.

Eenzelfde geluid weerklinkt bij architect Lieke Kraan: “Een plan van papier tot leven laten komen is altijd spannend. De complexen hebben niet alleen een technische, maar ook een esthetisch make-over gehad. Nieuwe materialen, zoals Trespa^® Meteon^® in plaats van baksteen, hebben een grote impact gehad op de uitstraling, en er is véél meer kleur toegepast. De ideeën die op papier goed werkten, komen ook in de praktijk goed tot hun recht. Dit project is ook voor ons een goede leerschool geweest, maar we kijken absoluut met veel voldoening naar het eindresultaat.”

Bekijk ook de video die Trespa over dit project maakte.