"Verstandig renoveren beter dan slopen"

De bouwsector heeft een enorme impact op onze natuurlijke omgeving en is verantwoordelijk voor een groot aandeel van de jaarlijkse CO₂- en broeikasgasuitstoot. Ook de veroorzaakte afvalstroom en het gebruik van schaarse grondstoffen binnen de sector zijn aanzienlijk. De bouwwereld is jaarlijks verantwoordelijk voor 40% van het energiegebruik en benut volgens onderzoek de helft van de materialen die wereldwijd worden ontgonnen. Het patrimonium beter isoleren om de CO₂-uitstoot te reduceren tijdens de gebruiksfase is één belangrijk aspect. Er zijn echter meerdere aspecten om mee rekening te houden. Dat de Vlaamse regering enkel rekening houdt met het isolatie-aspect en de gebruiksfase is volgens VIBE-experten Eva Heuts en Stijn Brancart te kort door de bocht.

Hou rekening met de ingebedde energie

Elk gebouw bevat namelijk een grote massa aan bouwmaterialen die elk een milieu-impact hebben. Dit door de ontginning van de grondstoffen, de verwerking van die grondstoffen tot producten, het transport en natuurlijk het bouwen zelf. Indien we de voorkeur geven aan slopen, gaat deze ingebedde energie en impact resoluut verloren. Waardevolle producten die hun technische levensduur nog niet bereikten, degraderen we zo tot afval. Downcycling (het recycleren met waardeverlies) is door de huidige manier van bouwen vaak het enige waardevolle alternatief voor stort of verbranding. Het hergebruik, de herbestemming of renovatie van gebouwen zet het kapitaal daarentegen maximaal in.

Dat sloop en herbouw de CO₂-uitstoot verminderen, zoals het NAV en het VCB beweren, is een foutieve claim. In de studie van het Steunpunt Wonen waar het NAV in haar artikel naar verwijst, lezen we dat het Steunpunt aanraadt om omzichtig om te springen met de beleidsmaatregel. “Ondanks de vrij gunstige effecten van de hervorming pleiten we ervoor om deze beleidsmaatregel omzichtig toe te passen en niet zonder meer open te trekken naar alle andere gemeenten en alle projecten van ondernemingen, maar in beide gevallen voor een gulden middenweg te kiezen”, zeggen Geert Goeyvaerts en Erik Buyst van het Steunpunt Wonen.

Ecologische renovatie: de beste keuze

De beste optie voor VIBE is renovatie met aandacht voor doorgedreven isolatie, de toepassing van circulaire principes en het gebruik van gezonde en milieuverantwoorde bouwmaterialen. Een recente studie van EnergyVille/VITO toont aan dat een minderheid van onze gebouwen er zo slecht aan toe is dat sloop en nieuwbouw de betere optie zijn. Bij nieuwbouw is momenteel het aandeel ingebedde energie al zo goed als gelijk aan het aandeel operationele energie voor verwarming. Dat 40% van deze energie in de draagstructuur van een gebouw ingebed is, toont het nut van doorgedreven renovatie. Dat wil niet zeggen dat sloop in geen enkel geval de aangewezen optie is. Wel dat de keuze doordacht en binnen een holistisch kader moet gebeuren. Dus zeker niet dat de overheid sloop onvoorwaardelijk moet aanmoedigen.

Binnen de transitie naar een circulaire economie zullen we sowieso afstappen van het concept ‘sloop’ en evolueren naar demontage en selectieve ontmanteling van gebouwen met maximaal hergebruik van de bouwcomponenten. Binnen dat kader dringen slimme fiscale maatregelen zoals de verhoging van de taks op bouwafval zich op. Duurzame materiaalkeuzes maken natuurlijk ook een groot verschil. Levenscyclusanalyses laten toe materialen te kiezen die een gunstige impact hebben op het milieu en het klimaat. Ze houden niet enkel rekening met de levenscyclusfases van een gebouw (productfase, bouwfase, gebruiksfase en eindelevensduurfase) maar ook met milieu-indicatoren zoals verzuring, landgebruik en klimaatverandering. 

Sloop en herbouw leiden tot verschraling

Ook vanuit erfgoed en beeldkwaliteit is renovatie in vele gevallen de beste optie. De huidige trend van verdichting door de afbraak van karakteristieke gebouwen en de verappartementisering van onze gemeentelijke kernen is een aspect dat het ruimtelijk identiteitsverlies in dorpen in de hand werkt. Typerende gebouwtypologieën, streekeigen materialen of specifieke dorpseigenschappen verdwijnen onder de sloopkogel. De schaalvergroting en verschraling komen de identiteit van onze dorpen niet ten goede. Dorpsstraten krijgen een haast uniform en generiek karakter. De noodzaak tot een genuanceerd beleid rond kernverdichting en -versterking dringt zich dus op.

Om de schaarse open ruimte te vrijwaren en te behouden, moeten we daarom onze stads- en dorpskernen verdichten of versterken. Vooral stadskernen hebben de opgave om de toenemende bevolking op te vangen. Waar steden inzetten op kernverdichting en groei, dienen dorpen en gehuchten in te zetten op kernversterking. Ze staan niet voor een kwantitatieve maar kwalitatieve opgave. De verbetering van de woonomgeving staat hier op de eerste plaats. Het eigenlijke doel van kernversterking en -verdichting is de versterking van de open ruimte. Verdichting is een middel. Dat mogen we niet uit het oog verliezen.

Ruimte voor sloop

De klimaatagenda drukt de beleidsmakers op de feiten: de open ruimte moeten we versterken om het hitte-eiland effect in steden tegen te gaan en overstromingen te kanaliseren. Om de open ruimte in ere te herstellen, moeten de beleidsmakers open ruimtegebieden, beekvalleien en groenblauwe netwerken versterken. Slecht gelegen gebouwen moeten op termijn afgebroken worden, zonder vervanging. De Vlaamse overheid moet dus werk maken van een uitdoofbeleid voor slecht gelegen woningen en gebouwen. Een veralgemeend btw-tarief van 6% voor sloop en heropbouw heeft een negatief effect voor de open ruimte in ons Vlaamse land. En wie geniet nu niet van de natuur?

Het is duidelijk: VIBE is geen voorstander van het veralgemeend btw-tarief van 6% voor sloop en heropbouw. De Vlaamse regering moet een uitdoofbeleid invoeren om de vervanging van slecht gelegen woningen tegen te gaan. De stimulatie van doordachte, kwalitatieve renovaties met aandacht voor doorgedreven isolatie en de toepassing van circulaire bouwprincipes moet het Vlaamse beleid daarentegen aanmoedigen. Dit met extra aandacht en voordelen voor de woningen die in stads- en dorpskernen gelegen zijn. Enkel zo verzoenen we een solide renovatiepolitiek met de versterking en verdichting van onze stads- en dorpskernen.

VIBE is een onafhankelijke vzw op het kruispunt van de milieubeweging en de bouwsector die informatie over gezond en milieuverantwoord (ver)bouwen en wonen genereert, verzamelt en verspreidt. VIBE geeft ook vorming en advies over onderwerpen zoals gezonde en milieuverantwoorde bouwmaterialen, doordacht ruimtegebruik en duurzame stedenbouw.