Vervallen Maagdentoren krijgt tweede leven als panoramisch uitkijkplatform

De Maagdentoren werd op het einde van de veertiende eeuw gebouwd in opdracht van Reinier II van Schoonvorst, de toenmalige Heer van Zichem, wiens wapenschild verwerkt is in de gewelfsleutel op het eerste niveau. De toren is allicht nooit bewoond geweest en veranderde al vrij snel van eigenaar. Na eeuwen leegstand en verval werd hij in de negentiende eeuw verkocht aan de Belgische staat, die hem in 1999 overdroeg aan de Vlaamse overheid. Vlak voordat de stabiliteit van de constructie onderzocht zou worden, stortte een deel van de toren in (1 juni 2006). Enkele urgente architecturale ingrepen zorgden er gelukkig voor dat het resterende gedeelte overeind bleef. “Nadien konden we grondig overdenken hoe we de restauratie zouden aanpakken”, vertelt erfgoedconsulent Hilde Thibaut. “We hebben de Maagdentoren altijd beschouwd als een ruïne, wat uiteraard een andere aanpak vraagt dan historische gebouwen die nog steeds in gebruik zijn. We hebben ervoor gekozen om de ruïne volledig te consolideren én veilig toegankelijk te maken voor het publiek, met een maximaal behoud van het authentieke materiaal.”

Oud en nieuw verenigd

Ruïne of niet, de Maagdentoren is klaar voor een nieuw leven. 141 treden leiden naar een dakplatform dat een schitterend uitzicht biedt over de omringende Demervallei. Een metalen overkapping beschermt de onderliggende muren tegen eventuele neerslag. Dit alles is het resultaat van vier jaar werk, waarbij het er vooral op aankwam om de constructie opnieuw te stabiliseren. “Ijzerzandsteen is een poreuze steen die sterk verweert. De slechte elementen vervangen was niet meteen een optie, want dan zouden we in feite een heel nieuwe toren zetten en zou de historische waarde van de constructie verloren gaan. Vandaar dat we ervoor gekozen hebben om het ruïneuze uitzicht van de toren ook langs de buitenkant te behouden. De slechte stenen zijn vervangen, de holtes in de stenen zijn gedicht en het voegwerk is volledig gecontroleerd en aangevuld. De muren en de gewelven zijn geïnjecteerd met grout. Ter hoogte van de gewelfgeboorten is er telkens een ring van verankeringsstaven aangebracht”, verduidelijkt Thibaut. “We hebben het evenwicht verder hersteld met een aanvullende betonconstructie en een nieuwe buitenwand. De betonnen wanden nemen de functie van de verdwenen gewelfribben over. Wat de nieuwe buitenwand betreft, hebben we gekozen voor een andere invulling dan ijzerzandsteen omdat er haast geen groeves meer in ontginning zijn. We hebben geopteerd voor langwerpige, grijsbruine stenen die qua tint aansluiten bij de ijzerzandsteen van het bewaarde gedeelte en die tegelijk zorgen voor een leuk stapeleffect. Horizontale perforaties in het metselwerk creëren een extra visuele dynamiek.”

Delicate ingrepen

Technisch gezien was het geen lachertje om de gehavende torenconstructie te consolideren. Het injecteren van de bestaande wanden moest zeer omzichtig gebeuren. “We hebben twee technieken gebruikt om na te gaan hoeveel injectiemortel nodig was: kernboringen en elektrische resistiviteitsmetingen (het meten van de geleidbaarheid van elektriciteit doorheen de muur)”, legt Thibaut uit. “Zo ontdekten we dat de muren inwendig zeer veel holtes bevatten en dat de samenhang in het metselwerk sterk verminderd was. Ook het injecteren zelf moest dus uiterst doordacht gebeuren, kwestie van de constructie geen verdere schade te berokkenen. Tijdens de werken hebben we voortdurend metingen met optische koorden uitgevoerd om eventuele scheurvorming op te sporen. De nieuwe betontrappen zijn bovendien ter plaatse bekist. Het valt niet meteen op, maar het was echt maatwerk om ze in te passen. Al bij al is de restauratie goed verlopen en mogen we fier zijn op het resultaat. De vernieuwde toren werd plechtig ingehuldigd op zondag 13 september.”