Wat is circulair bouwen en waarom is het belangrijk? 4 tips om te starten

Wat is circulariteit? 

Circulariteit, of circulaire economie, is een systeem waarbij grondstoffen en producten zo lang mogelijk in de cyclus worden behouden. In tegenstelling tot de lineaire economie, waarbij we grondstoffen verwerken tot een product dat we na gebruik weggooien, worden producten en grondstoffen in de circulaire economie maximaal hergebruikt met een minimaal waardeverlies.

Datzelfde principe geldt ook voor circulair bouwen. Wanneer met gesloten kringlopen wordt gewerkt, blijven grondstoffen en producten veel langer in de bouwcyclus. Ze worden dan niet weggegooid, maar hergebruikt, gereclyceerd of er wordt een nieuwe bestemming aan gegeven. Circulair bouwen slaat bovendien op alle fasen van de bouwcyclus. Het gaat met andere woorden van het genereren van grondstoffen, over het ontwerp en de constructie van het gebouw, tot het hergebruik ervan.

Het 3R-principe: Reduce, Reuse, Recycle 

In de circulaire wereld wordt vaak verwezen naar het 3R-principe: Reduce, Reuse en Recycle. Ze vormen een handig startpunt als je circulariteit in de praktijk wil toepassen.  

Reduce

De bouwsector is vandaag wereldwijd verantwoordelijk voor maar liefst de helft van de gebruikte grondstoffen. Bij het indelen of optrekken van nieuwe gebouwen wordt daarom getracht om dat te doen met zo weinig mogelijk grondstoffen. Dat principe geldt ook voor de productie van nieuwe materialen. Een product dat uit minder delen bestaat heeft minder grondstoffen nodig en zorgt achteraf voor minder afval. Het reduce-principe kan zowel tijdens de ontwerpfase als tijdens de productiefase worden toegepast.  

Reuse

Bij reuse of hergebruik worden producten die nog in goede staat verkeren een twee, derde, vierde, … keer opnieuw gebruikt. De meest bekende vorm hiervan is het doorgeven van spullen via tweedehandsplatformen. Maar ook in de bouwwereld zien we het steeds vaker voorkomen. Het principe is eenvoudig: door te werken met herbruikbare materialen is er minder nood aan nieuwe grondstoffen en wordt het energieverbruik verlaagd. Je kan het vergelijken met Legoblokjes: daarmee kan je eindeloos projecten bouwen, afbreken en opnieuw beginnen. Dat is precies hetzelfde met herbruikbare materialen of producten.  

Recyle

Wanneer grondstoffen of materialen niet hergebruikt kunnen worden, is het goed om ze te recycleren. De materialen worden dan verwerkt tot producten met dezelfde (hoogwaardige) of minder (laagwaardige) kwaliteit. Toch zou recycleren altijd de laatste optie in een duurzaamheidsstrategie moeten zijn. Producten of materialen recycleren vergt namelijk ook energie en brengt een bepaalde CO2-uitstoot met zich mee. Het is dus beter om afval van bij het begin te vermijden. Materialen die nooit geproduceerd worden, moeten nu eenmaal nooit opnieuw verwerkt worden.  

Van 3R naar 7R

De voorbije jaren zien we in het model bovendien steeds vaker nieuwe termen opduiken. Het 3R-model wordt dan bijvoorbeeld een 7R-model, waarbij Rethink, Refuse, Repair en Repurpose het rijtje vervolledigen. Dat is een positief signaal, want het maakt duidelijk dat circulariteit in steeds meer lagen van de cyclus wordt geïntegreerd.  

Waarom is circulariteit belangrijk in de bouwsector? 

Circulariteit is uiterst belangrijk in de bouwsector, aangezien de bouwsector verantwoordelijk is voor maar liefst 40% van de CO2-uitstoot. Daarnaast wordt pakweg de helft van alle grondstoffen en zo’n 40% van de beschikbare energie gebruikt in de bouw. Door van circulair bouwen de norm te maken, kan er dus een serieuze shift worden gemaakt.  

Het idee rond circulair bouwen is niet nieuw. En toch heerste in bouwwereld lang het idee dat bouwen voor de eeuwigheid was. In de praktijk blijkt dat echter niet het geval, waardoor materialen in gebouwen worden vervangen, of het gebouw in het ergste geval volledig afgebroken wordt om plaats te maken voor een nieuwbouw.  Nochtans zijn de bestaande structuren vaak nog perfect bruikbaar. Een illustratie hiervan is het project dat Conix RDBM Architects een aantal jaar geleden uitvoerde. 

3 voordelen van circulair bouwen 

Voordelen voor het klimaat 

Door circulair te bouwen, worden veel minder grondstoffen verbruikt. In plaats van materialen na gebruik weg te gooien, wordt ingezet op het hergebruik ervan. Door geen nieuwe materialen te produceren, verbruiken we minder energie en stoten we minder CO2 uit. Energiezuiniger bouwen zorgt er bovendien ook voor dat tijdens de levensduur van het gebouw minder energie wordt verbruikt.

Financiële voordelen

Materialen hergebruiken biedt bovendien zowel voor producenten, projectontwikkelaars én aannemers grote financiële voordelen. Omdat de materialen na gebruik afgebouwd kunnen worden, hoeven de materialen maar één keer geproduceerd of aangekocht te worden. Zo kan je dus projecten ontwikkelen met de materialen die je in eerdere projecten hebt gebruikt. Van zodra er sprake is van een tweede leven, wordt dus ook meteen winst gemaakt. Maar ook gebouwen kunnen een tweede leven krijgen. Door hen een nieuwe functie te geven, hoeft er geen nieuw gebouw opgezet te worden.  

Sociale voordelen

Een voordeel dat vaak over het hoofd wordt gezien, is dat circulair bouwen ook sociale gevolgen heeft voor de samenleving. Circulair bouwen creëert namelijk meer lokale jobs en sociale tewerkstelling. Een groot aantal aanpassingen voor hergebruik kan bovendien perfect uitgevoerd worden door mensen die aan de slag zijn in een sociale werkplaats.  

4 tips om circulariteit zelf toe te passen 

Ben je overtuigd van circulair bouwen, maar weet je nog niet goed waar te beginnen? Hieronder worden 4 tips uiteengezet die je op weg helpen. 

1. Hou van bij het begin rekening met hergebruik 

Elke stap in het circulaire proces begint bij het ontwerp van het gebouw. Kies je voor materialen die makkelijk aangepast kunnen worden? Kan je die bouwmaterialen achteraf afbreken en opnieuw integreren? Werk je met duurzame materialen die lang meekunnen? Door van bij het begin rekening te houden met hergebruik, vermijd je dat grondstoffen uitgeput raken en zet je ze zo efficiënt en doeltreffend mogelijk in. Herhaal dit in alle stappen van de bouwcyclus, zodat er geen kostbare materialen verloren gaan.  

2. Ga duurzame samenwerkingen aan 

Een project volledig circulair bouwen kan alleen door samen te werken met alle partijen die bij het project betrokken zijn. Circulariteit moet doorgetrokken worden in de volledige bouwcyclus, van investeerders, over ontwerpers tot aannemers. Een goed voorbeeld hiervan is Kamp C, waar maar liefst zeven bedrijven aan hebben meegewerkt. Het gebouw telt drie bouwlagen en heeft een totale oppervlakte van 2.400 vierkante meter. Het is het eerste volledig circulair gebouw in Vlaanderen. Het succes ervan is grotendeels te danken aan de nauwe samenwerking via digitale tools. 

3. Gebruik digitale tools 

Digitale tools helpen om circulariteit te integreren in je projecten. De komst van BIM, ook wel Building Information Modelling System genoemd, is daar een mooi voorbeeld van. Dit systeem bundelt alle gegevens van een gebouw, zoals de funderingen, structuren, wanden en ramen, maar ook de technieken, elektriciteit, de warmtepomp, … en helpt de samenwerking tussen alle bouwpartners. Het gevolg is dat je op de werf met veel minder fouten wordt geconfronteerd. Dat bespaart tijd en geld, maar ook energie en grondstoffen. Bovendien weet je dankzij het materialenpaspoort ook meteen wat er mogelijk is voor wie later de afbraak of herbestemming van het gebouw op zich neemt.  

4. Plak een restwaarde op je producten 

Om circulariteit echt door te voeren in je onderneming, koppel je best een restwaarde aan je producten. Een voorbeeld: als je een product kunt terugkopen aan 20 euro en het opnieuw kunt verkopen voor 80 euro, dan verdien je geld. Dat klinkt simpel, maar is net het tegenovergestelde van wat we vandaag doen in de lineaire economie. Restwaarde is daarom meteen ook een van de basisprincipes binnen de circulaire economie en biedt jou als ondernemer grote financiële voordelen. Van zodra je jouw producten aan hun tweede levenscyclus laat beginnen, ben je ook meteen voor op je concurrenten.  

Klaar om de shift naar circulair bouwen te maken? 

Circulair bouwen is niet alleen een belangrijke voorwaarde om de klimaatproblematiek aan te pakken, het creëert ook een aantal interessante concurrentiële voordelen. Wie vandaag al investeert in circulaire economie, zal de concurrentie binnen de kortste keren voorbijsteken, zeker wanneer producten of materialen aan hun tweede levenscyclus beginnen. Zoek dus partners, investeer in digitale tools en durf je manier van werken in vraag stellen.