Z33 opent met Vleugel 19 opvallend nieuw tentoonstellingsgebouw

In 1958-1959 werd een tentoonstellingsruimte gebouwd die aansloot bij de tuin van het voormalige Hasseltse begijnhof: Vleugel 58, een ontwerp van G. Daniëls. Dat gebouw werd, samen met het voormalige begijnhof, de laatste zeventien jaar ingenomen door Z33, een Hasseltse kunstinstelling. In die periode groeit Z33 door zijn thematische tentoonstellingen uit tot een grensverleggende kunstinstelling op het kruispunt van kunst, design en architectuur met internationale erkenning.

Vleugel 58 was al die jaren een geweldige locatie voor modernistische schilder- of beeldhouwkunst, met grote ruimtes die baadden in het daglicht en een gezellig auditorium met fifties look. De opslag- of productieruimtes en galerijen waren na verloop van tijd echter niet langer geschikt voor grootschalige installaties en ruimtespecifieke werken. En ook de oude begijnhuisjes, die gebruikt werden als exporuimte en kantoren, voldeden niet langer aan de eisen op het valk van hedendaags bezoekerscomfort.

Perceel van voormalig schoolgebouw

Al in 2010 werd duidelijk dat Z33 dringend nood had aan een ruimte die de ambities beter zou inlossen. De locatie maakte het er echter niet gemakkelijk op: het hele begijnhof – of toch zeker de buitenkant ervan – en de resten van de oude kerk in de tuin moesten immers bewaard blijven. Het was ook niet de bedoeling Vleugel 58 te vervangen door een nieuw gebouw. Datzelfde jaar deed zich echter een mooie kans voor toen een aanpalend schoolgebouw leeg kwam te staan. De provincie Limburg, op dat moment nog inrichtende macht van Z33, kocht het gebouw aan en er werden plannen gemaakt om Z33 op het perceel de uitbreiding te geven waar het zo naar snakte. Z33 zou dan eindelijk de begijnhuisjes kunnen verlaten.

Hoe de nieuwe huisvesting zich tot het oude begijnhof en de tuin zou verhouden was lang een open vraag. Het zou immers een grote uitdaging worden een passende aanvulling te ontwerpen voor de uitgesproken formele taal van Vleugel 58 enerzijds en van de omringende middeleeuwse stadsvorm anderzijds. Moest het nieuwe gebouw beide rijmen? Of mocht je de breuk gewoon laten zien?

Opvallend gesloten gevel

Z33 koos uiteindelijk voor het voorstel van de Italiaanse architecte Francesca Torzo, wiens concept onlosmakelijk verbonden is met het omringende stadsweefsel. Torzo heeft de geschiedenis van de site uitvoerig bestudeerd en geïncorporeerd in haar ontwerp. De geborgenheid van de begijnhofhuisjes met de opeenvolging van ruimtes, afgesloten van de stad door een massieve muur, wordt weerspiegeld in de nieuwbouw. Het meest in het oog springend is de gevel aan de Bonnefantenstraat, de toekomstige hoofdingang van het gebouw, die bijna volledig dicht is, buiten een kleine insnijding in een grote, ononderbroken muur uit baksteen. De gevel zorgt ervoor dat het gebouw – althans langs die kant – perfect in het straatbeeld past. Het enige verschil met de andere gevels in de straat is dat de bakstenen een ongebruikelijke ruitvorm hebben en dieppaarse, roodachtige kleurschakeringen.
 

De geborgenheid van de begijnhofhuisjes met de opeenvolging van ruimtes, afgesloten van de stad door een massieve muur, wordt weerspiegeld in de nieuwbouw

Aan de tuinzijde eenzelfde zorgvuldige inpassing. De achtergevel grenst aan de muren van Vleugel 58 en het Jenevermuseum, waardoor een nieuwe binnentuin wordt gecreëerd. Met een ritmisch patroon van hoge, smalle ramen sluit deze gevel aan op de esthetiek van Vleugel 58. Enkel in het midden van de gevel doorbreekt een hoog, imposant raam dat patroon. De nieuwe tuin wordt aangevuld met een terras op het einde van de dwarse vleugel van het Vleugel 58-gebouw. Het ligt flink hoger dan de tuin, zodat het fungeert als uitkijkpunt.

Neen tegen spektakel

Van buitenaf is het gebouw niet bijzonder spectaculair te noemen. Het breekt met de verwachte en voorspelbare trends in de museumarchitectuur. Daarmee staat de buitenkant van het gebouw in schril contrast met de binnenkant ervan. Dat blijkt meteen wanneer je door de nieuwe hoofdingang aan de Bonnefantenstraat, de smalle speelt in de straatgevel, stapt. Je wordt onmiddellijk meegezogen in een duizelingwekkende ruimtelijk complexiteit met een suite van ruimtes. Vleugel 19 biedt je een verbazingwekkende waaier van ruimtelijke ervaringen. Dit komt door de opmerkelijke verschillen in breedte, hoogte en lengte van de kamers, maar ook door de manier waarop ze overgaan in elkaar – volledig blinde ruimtes wisselen af met ruimtes met zeer lange zichtlijnen. Het onderliggende gevoel dat door de variatie in ruimtes wordt gecreëerd is dat van een parallel universum, ook al omdat het zicht naar buiten toe zeer beperkt is. Je ziet de tuin pas terug in de laatste tentoonstellingsruimte op de bovenste verdieping.
 

Langs de buitenkant breekt Vleugel 19 met de verwachte en voorspelbare trends in de museumarchitectuur

Door het specifieke karakter van de ruimtes, de verbindingen en het materiaalgebruik – de gekaleide binnenmuren vereisten een precieze korreldikte, om zo een gladde, steriele uitstraling te vermijden – stelt dit project een uitdaging voor toekomstige curatoren. Het druist in tegen de stijl van recente gebouwen die aan de buitenkant spectaculair ogen maar binnenin de eigenlijke tentoonstellingsruimtes gewoon als witte dozen poneren. In deze kunstinstelling zijn de tentoonstellingsruimtes erg dwingend, zowel in hun fysieke als in hun ruimtelijke ontwerp. Curatoren en kunstenaars zullen het karakter van elke ruimte niet enkel als een op zichzelf staande ruimte moeten beschouwen, maar ook als onderdeel van een route met een bepaalde spanning die naar een bepaald resultaat leidt.
 

Het gebouw daagt toekomstige curatoren uit omdat het indruist tegen de stijl van recente museumgebouwen, die aan de buitenkant spectaculair ogen maar binnenin de eigenlijke tentoonstellingsruimtes gewoon als witte dozen poneren

De inzet is zelfs nog hoger omdat de originele Vleugel 58 ook al zeer uitgesproken en boeiende kenmerken had. Curatoren zullen een manier moeten vinden om het oude en het nieuwe gebouw met elkaar te verzoenen voorbij de verbindingen die Torzo heeft voorzien. Maar dat is dan ook de rode draad van dit project: echte architectuur bieden om kunst tentoon te stellen in plaats van kunst te onderdrukken door een gebouw dat een overdadig gedecoreerde loods lijkt aan de buitenkant en een nietszeggende leegte biedt binnenin.

Op 14 maart opent Vleugel 19 met een groot feest de deuren. Het hele weekend staan tentoonstellingen, performances, kinderactiviteiten en films gepland. Inschrijven voor de opening is verplicht en kan via deze link.