PROJECT. Hollandse Synagoge | Finalist Erfgoedjuweel 2023 (Steenmeijer architecten)
De indrukwekkende Hollandse synagoge is zichtbaar vanop de Leien en ligt net achter het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen. Als 1 van de 4 hoofdsynagogen in Antwerpen is ze verbonden aan de Shomre Hadas-geloofsgemeenschap. Ze dateert uit 1893 en mag dit jaar dus 130 kaarsjes uitblazen. De architecten Ernest Stordiau en Joseph Hertogs ontwierpen de synagoge in Moorse stijl. Na een lange en uiterst zorgvuldige restauratie van 7 jaar schittert ze als vanouds. De synagoge wordt opnieuw gebruikt als gebedsruimte en bezoekers zijn welkom om weg te dromen in het fabelachtige interieur.
Stabiliteit
De synagoge werd in 1893 gedeeltelijk gebouwd op de gedempte grachten van de 16de-eeuwse Spaanse omwalling. Om de stabiliteit te verzekeren werd het gebouw op houten funderingspalen geplaatst. Na verloop van tijd werden de houten pijlers aangetast door houtrot. Dit zorgde voor verzakkingen, insijpelend vocht en ernstige stabiliteitsproblemen. De synagoge dreigde in twee te scheuren. Daarom sloot het gebouw 10 jaar geleden de deuren voor een grondige restauratie.
Op zoek naar de geschiedenis
Voor de werken van start gingen, werd een uitgebreide studie gemaakt om tot een integrale en gestructureerde aanpak te komen. De architecten vonden weinig aanwijzingen in het archief over de originele opbouw en inrichting van de synagoge. Door het gebouw grondig te lezen en vergelijkend onderzoek te doen, vonden ze antwoorden op openstaande vragen zoals het originele kleurenpalet.
Onderhoudswerken
De restauratie startte met dringende onderhoudswerken om ervoor te zorgen dat de site opnieuw veilig was en dat er geen sierpleisterwerk meer loskwam. Vervolgens werden de verzakkende muren gestabiliseerd door onderschoeiing van de fundering. Het was beslist geen sinecure om dit indrukwekkend staaltje techniek toe te passen binnenin een bestaand bouwwerk. Aansluitend volgde de restauratie van de gebouwschil, met onder meer de vernieuwing van de koperen koepelvormige daken en het herstel van het natuursteenmetselwerk. Ook de glas-in-loodramen werden met veel zorg en vakmanschap hersteld.
Kleuronderzoek
Het weelderige interieur werd tot in detail teruggebracht naar de oorspronkelijke staat. Bijzondere aandacht was er voor het schilderwerk. Eentonige verflagen bedekten de bonte originele kleuren. Dankzij doorgedreven kleurenonderzoek kon het oorspronkelijke, rijke kleurenpalet hersteld worden en schittert het opnieuw in zijn oorspronkelijke glorie.
Upgrade naar de 21ste eeuw
Bij de totaalrestauratie ging er aandacht uit naar duurzame materiaalkeuzes en ingrepen. Er werden ook energetische verbeteringen voorzien. Het monument is meer dan ooit uitgerust voor de toekomst.
Dankzij de restauratie is de synagoge opnieuw in gebruik als gebedsruimte van een heel actieve orthodox-joodse gemeenschap. De Israëlitische Gemeente wil het gebouw ook structureel openstellen voor georganiseerde bezoeken en de jaarlijkse erfgoedactiviteiten zodat het een verbindende rol kan spelen.