Building Architecture Culture: Belgen bouwen mee aan hoogstaande Albanese architectuurcultuur

De tentoonstelling, getiteld Building Architecture Culture, werd samengesteld door curator Anneke Abhelakh en onderzoekt hoe architectuur in Albanië niet alleen de gebouwde ruimte verandert, maar ook het culturele discours voedt. De tentoonstelling kadert binnen de ambitie van premier Edi Rama, een kunstenaar-politicus die als voormalig burgemeester van Tirana bekendstaat om zijn uitgesproken architecturale agenda. In een bijhorende documentaire getuigen architecten – waaronder Xaveer De Geyter – over hun ervaringen met bouwen in Albanië, over de unieke artistieke vrijheid die het land biedt, en over Rama's opmerkelijke betrokkenheid. Zoals één architect het stelt in de film: "Edi understands architecture like few other politicians can."

Skanderbegplein als ruimtelijke herijking

Eén van de ankerprojecten op de expo is Skanderbeg Square in Tirana, ontworpen door het Brusselse bureau 51N4E. Tussen 2008 en 2019 transformeerden zij het centrale plein van een monumentale, autoritaire ruimte naar een open stedelijk podium. De centrale vlakte van gerecupereerde natuursteen – subtiel hellend als een lage piramide – maakt elke passant tot evenknie van de omliggende machtsgebouwen. Rondom groeide een groene gordel van tuinen en publieke plekken, als overgang tussen de drukke stad en het contemplatieve plein. Op de expo is een minimalistische maquette van het plein te zien, als visuele samenvatting van deze radicale ingreep.

Het project rond Skanderbegplein overstijgt de schaal van stedenbouw. In de Albanese context is bouwen onlosmakelijk verbonden met politieke, sociale en historische transitie. 51N4E's aanpak – collaboratief, procesgericht en met aandacht voor lokale noden – biedt een model voor hoe architectuur kan functioneren als maatschappelijke katalysator. Het project kreeg internationaal lof, niet alleen om zijn vormelijke kwaliteiten, maar ook om zijn vermogen om het publieke domein opnieuw betekenis te geven in een post-totalitaire samenleving.

Belgische bureaus als structurele partners

Ook XDGA laat zijn sporen na in Albanië, met een ambitieus project in Vlora, een stad aan de zuidwestkust, waar de historische stadskern, de symbolische Flag Square en het grootschalige modernisme van de recentere stadsuitbreiding elkaar kruisen. XDGA’s ontwerp voor het stadsplein én de reconversie van een voormalige superstructuur tot Regionaal Ontwikkelingscentrum getuigt van een fijngevoelige omgang met schaal, context en doorwaadbaarheid. Twee publieke galerijen snijden door het massieve gebouw en verbinden de verschillende stedelijke weefsels met elkaar, terwijl een verticale publieke straat – van gelijkvloers tot dak – fungeert als kloppende ader van het gebouw.

Het project legt op indrukwekkende wijze de link tussen erfgoed en vernieuwing, tussen ambacht en innovatie. Binnen één structuur worden uiteenlopende programma’s ondergebracht, van ateliers tot coworking, van horeca tot publieke terrassen. De architectuur functioneert hier als sociale infrastructuur, en de ingreep maakt de stedelijke ruimte niet alleen toegankelijker, maar ook inclusiever. In een land waar nieuwe ontwikkelingsmodellen zich nog volop vormen, toont het project van XDGA hoe grootstedelijke gebaren tegelijk subtiel en verbindend kunnen zijn – en hoe architectuur een actieve rol kan spelen in het schrijven van een nieuwe stedelijke toekomst.