AC Hasselt: recent nog met sloop bedreigd, binnenkort herbestemd tot kunstenhuis met behoud van iconische brutalistische gevel

Het ontwerpteam zocht en vond een antwoord op twee grote vragen: binnen de huidige oppervlakte een vlakkevloerzaal met tribune, twee bioscoopzalen, creatieruimtes en een cultuurcafé huisvesten; en daarnaast ook het gekende stadsgezicht dat het AC is voor de volgende generaties waarborgen. Het ontwerp van Hasselts architect Louis Ghysebrechts was immers al bij de bouw vooruitstrevend en is een van de belangrijkste voorbeelden van brutalisme in België.

Het ontwerpteam bewaart de gevel en het gebouw maximaal. In dat deel van het nieuwe kunstenhuis zullen de zogenaamde low tech functies (kantoren, kleedkamer, foyer, cultuurcafé) worden ondergebracht. Aan de zijkant van een gebouw zal een nieuw gedeelte als het ware in het complex geschoven worden, waar de high tech functies (bioscoop, theaterzaal, repetitieruimtes) ondergebracht worden. 

“Onze strategie om oud en nieuw - low- en hightech - te bundelen, maakt deze bijzondere herbestemming klimaatvriendelijk en uitnodigend. Bovenal bewaart en versterkt het de architecturale waarde van het gebouw. Meer zelfs, extra casco ruimtes bieden straks nog potentieel om later in te spelen op nieuwe creatieve ontwikkelingen in een bruisende stad als Hasselt. Uiteindelijk ontstaat er een geheel dat gedurende de hele dag gebruikt zal worden voor creatie, talentontwikkeling, presentatie en beleving”, vertelt Frederik Bijnens, CEO van Democo.

Brutalistisch erfgoed

Het oude Administratief Centrum behoort tot het belangrijkste brutalistische erfgoed in Vlaanderen, een architecturale stroming die floreerde in de jaren 60. Het AC werd zelfs opgenomen in de Atlas of Brutalist Architecture van de prestigieuze uitgeverij Phaidon, als één van negen vermeldenswaardige brutalistische gebouwen in België. Naar Hasseltse, Limburgse en zelfs Vlaamse of Belgische normen was het gebouw in de jaren 1960 beslist vooruitstrevend te noemen.

Architecturaal is het AC verwant met het late oeuvre van Le Corbusier en met het werk van architecten zoals Peter en Alison Smithson in het Verenigd Koninkrijk, en dichter bij huis Alfons Hoppenbrouwers en Paul Felix. Het Administratief Centrum wijst er ook op dat ook in het naoorlogse Hasselt een voedingsbodem was voor vernieuwende architectuur. Het is één van de weinige gebouwen die daarvan getuigt.

Bedreigd met sloop

Desalniettemin vielen de afgelopen decennia in Hasselt en andere plaatsen in Limburg verschillende modernistische gebouwen ten prooi aan de sloophamer. En in 2021 – het gebouw stond toen al enkele jaren leeg en lag er verkommerd bij – berichtte Het Belang van Limburg dat het AC mogelijks hetzelfde lot zou beschoren zijn met de niet mis te verstane krantenkop: “Oud administratief centrum wordt gestript of gesloopt: cinema en theater in de plaats”.

Toen Jakob Ghijsebrechts, kleinzoon van de architect van het AC en actief bij a2o-architecten, het artikel las, schreef hij samen met a2o-collega Cente Van Hout een opiniestuk in Architectura, waarin hij opriep om de kwaliteiten van dit schaars stuk brutalistisch erfgoed te erkennen en pleit voor een kwalitatief ontwerp dat de artefactwaarde van de bestaande structuur uitspeelt. Kort daarna sloot ook Scale, een onafhankelijke werkstudio opgericht door vijf studenten architectuur, zich aan het pleidooi, en sprong Architectura mee in de bres voor het behoud met een podcast-reeks.

In een opiniestuk in Het Belang Van Limburg verwijst Architectura-oprichter en Palindroom-zaakvoerder Rik Neven naar het bijzondere verloop van de architectuurwedstrijd die de stad had uitgeschreven: "Die wedstrijd liet architecten en aannemers de keuze tussen enerzijds sloop en nieuwbouw en anderzijds behoud en herbestemming. Dat drie combinaties die aanvankelijk voor sloop gekozen hadden zich teruggetrokken hebben en dat de uiteindelijke winnaar ook eerst voor sloop koos maar nadien het geweer van schouder veranderde, zegt veel over het draagvlak dat duidelijk verdwenen was. Enerzijds omdat meer en meer het besef groeit dat sloop enkel een optie mag zijn als het echt niet anders kan en anderzijds ook omdat men het groeiend verzet tegen de sloopplannen niet langer kon negeren."

Lichtend voorbeeld

Met een maximaal behoud, waar nodig recyclage van bestaande materialen, en een traject om het gebouw klimaatneutraal uit te baten tegen 2050, is duurzaamheid een belangrijke pijler van het project en het nieuwe ontwerp waarvoor het stadsbestuur uiteindelijk gekozen heeft. “De renovatie past dan ook volledig in onze strategische visie op het stedelijk patrimonium”, aldus Hasselts schepen van Gebouwen Laurence Libert. 

“Met het strategisch vastgoedplan SURE2050 willen we al onze gebouwen klimaatneutraal maken tegen 2050 en die ambitie tonen we hier ook. In die strategie horen ook efficiënte verbouwingen waarin dit project een lichtend voorbeeld is. Het behoud van de iconische gevel, extra groen en het gedeeld gebruik juichen we erg toe. Het bouwteam heeft 500 kalenderdagen. Als de werkzaamheden zoals verwacht eind dit jaar kunnen starten, kan het vernieuwde gebouw in de tweede helft van 2026 de deuren openen.”

Sterke as

Voor de vier organisaties die de dagelijkse werking zullen organiseren, wordt het een blij weerzien met het centrum van Hasselt. Na jaren huisvesting in de Maastrichterstraat trokken Het nieuwstedelijk, Cinema Zed, Vonk en B-Classic eind 2023 met De Nieuwe Zaal tijdelijk naar Kaai16. “We kijken heel erg uit naar de start van de bouwwerken op Groenplein”, zegt Christophe Aussems namens de toekomstige bewoners van vzw De Nieuwe Zaal. “Het wordt een uniek huis voor theater, muziek en cinema, pal in het centrum van Hasselt. Een plek waar niet alleen wordt gepresenteerd, maar ook projecten worden ontwikkeld en gecreëerd. De vier professionele kunstenorganisaties die straks in Groenplein actief zijn, bundelen hun krachten om er een dynamisch huis van te maken.”

Het nieuwe kunstenhuis wordt zo een volwaardig deel van de culturele as CCHA - Z33 - Groenplein - Quartier Canal, met Bootstraat als nieuwe muzikale hub. Met onder meer 2.500 filmvoorstellingen, 40 theatervoorstellingen en 80.000 vooropgestelde bezoekers per jaar zijn de doelstellingen niet gering. “Hasselt en bij uitbreiding Limburg bulkt van het artistieke en creatieve talent. Dat uitlichten en extra kansen geven, is niet alleen goed voor de bezoeker. Jonge makers zullen Limburg niet mezer moeten verlaten om hun dromen waar te maken.” aldus Hasselts schepen van Cultuur Nele Kelchtermans. De totale kostprijs van het project bedraagt 15 miljoen euro. 5,1 miljoen euro van deze middelen komt van de Vlaamse regering.