Atlas Brouwerij in Anderlecht wordt collectieve woonplek rond iconische art-decotoren (RE-ST & Atelier Kempe Thill)

De Atlas Brouwerij situeert zich als een zelfstandig eiland binnen het stedelijke weefsel van Anderlecht. De site groeide mee met de industriële ontwikkeling van Brussel in de 19e en 20e eeuw, waarbij het kanaal als logistieke ruggengraat diende. Doorheen 150 jaar veranderde het terrein voortdurend van vorm en functie. Wat vandaag resteert, is een eclectische verzameling gebouwen, van bakstenen pakhuizen tot de iconische brouwtoren. Die specifieke verschijningsvorm vormt niet alleen een historische getuige, maar ook de inspiratiebron voor de herontwikkeling. In de ruimere stedelijke context maakt de site deel uit van een grotere herontwikkelingszone langs het kanaal, waarin wonen, werken en publieke ruimte elkaar moeten versterken.

Beschreven blad

Het ontwerpteam vertrekt bewust niet vanuit een tabula rasa, maar vanuit een ‘tabula scripta’ – een geschreven blad. Elk gebouw werd grondig geanalyseerd op historische, architecturale en bouwfysische waarde, maar ook op residuele waarde: de potentie om materialen, typologieën en sferen te hergebruiken. Die benadering resulteert in een plan dat de bestaande structuren niet als belemmering ziet, maar als troef. Door zorgvuldig om te gaan met wat resteert, ontstaat een empathische manier van ontwerpen met erfgoed. Niet louter visueel behoud, maar ook een inhoudelijk voortschrijven op het industriële verleden is hierbij het uitgangspunt.

Het nieuwe bouwvolume organiseert de site rond twee binnenhoven: een publieke ruimte bij de toren en een residentiële hof aan de noordzijde. Die tweedeling biedt zowel openheid als geborgenheid, met een vanzelfsprekende overgang van openbaar naar privé. Het ensemble vormt een nieuwe stedenbouwkundige figuur die logisch aansluit op de context. De toren blijft volledig zichtbaar vanaf de straat en fungeert als oriëntatiepunt. De nieuwe bebouwing versterkt die leesbaarheid en schept tegelijkertijd ruimte voor stedelijke densiteit. De nieuwe volumetrie houdt rekening met schaal, zichtlijnen en erfgoedwaarde, en voorkomt optoppingen die de historische gebouwen zouden belasten.

Art-decotoren als ankerpunt

De monumentale brouwtoren uit de jaren 1930 krijgt een nieuwe bestemming als publieke en collectieve ruimte. De bijzondere art-decogevel en open industriële plattegronden blijven behouden. Binnenin komen functies als atelierruimtes, fitness, sauna en een dakterras voor bewoners. De karakteristieke volumes waar ooit de brouwketels stonden, lenen zich tot publieke programma’s zoals een kunstgalerie of microbrouwerij. Op die manier wordt de toren een plek van ontmoeting voor de buurt en een collectief ankerpunt voor de bewoners. De toren herstelt zijn rol als landmark, niet langer als symbool van productie, maar van sociale interactie.

Het nieuwe volume, dat de historische gebouwen verbindt, is opgevat als een functioneel en terughoudend element. Parkeren, circulatie en technieken worden hierin ondergebracht, zodat de historische gebouwen maximaal vrij blijven van ingrijpende aanpassingen. De lichte betonstructuur en de gevel in gerecupereerde baksteen zorgen voor een eigentijdse uitstraling die harmonieert met de context. Deze strategie maakt het mogelijk om de site te verdichten zonder de erfgoedwaarde aan te tasten. Het ontwerp zet in op low-rise high-density bebouwing die aansluit bij de schaal van de buurt en tegelijk economisch realiseerbaar is.

Twee groene binnenhoven

Dankzij de ligging nabij metrostation Aumale en het station Brussel-Zuid leent de site zich uitstekend voor duurzame mobiliteit. Het terrein zelf is volledig autovrij, met uitzondering van leveringen aan de toren. Wagens en fietsen worden ondergebracht in de kelderverdieping, toegankelijk via een historische poort. Deze ingreep laat toe om de binnenhoven volledig te vergroenen en te activeren als kwalitatieve buitenruimte. Een centrale fietsenstalling onder het nieuwe volume, met toegang via fietstrap en lift, maakt fietsen voor bewoners en bezoekers eenvoudig en zichtbaar. Deelwagens en -fietsen kunnen later worden geïntegreerd.

De twee binnenhoven krijgen elk een eigen karakter. De publieke hof rond de toren wordt stedelijk ingericht met kasseien en groen, de residentiële hof is informeler en weelderiger, met moestuin, picknickplekken en een wadi voor regenwaterinfiltratie. Bewoners bereiken hun woning via informele paden door het groen. De groene buitenruimtes vormen zo een verlengstuk van de woningen en versterken het microklimaat van de site. Overdag blijft de site doorwaadbaar voor de buurt, 's nachts kan ze afgesloten worden. De overgang van publiek naar privaat is helder gemarkeerd door de positie van gebouwen, balkons en groen.

130 wooneenheden

Het woningaanbod is bewust divers: van studentenstudio’s en starterswoningen tot ruime duplexen en cohousing-plattegronden. In totaal omvat het project 130 wooneenheden. Sommige zijn ondergebracht in bestaande gebouwen, andere in het nieuwe volume. Er is ook ruimte voor innovatieve woonvormen zoals gedeelde wasruimtes, een gastenverblijf en een fietsenatelier. Het aanbod speelt in op demografische noden en bevordert sociale interactie. De woningen zijn flexibel opgevat en beantwoorden aan de nieuwe Brusselse normen voor goede woonkwaliteit. Collectieve buitenruimtes op maaiveld en dak stimuleren ontmoeting.

Bij de inrichting van de woningen in de historische gebouwen wordt maximaal rekening gehouden met het bestaande. In de voormalige paardenstallen blijven karakteristieke elementen zoals troggen, stalen kolommen en kasseivloeren behouden. Studio Contekst werkte interieurs uit waarin deze elementen een nieuwe functie krijgen. Zo worden troggen schoenenkasten of bloembakken, en versterken ze het unieke karakter van elke woning. De sobere industrieel getinte sfeer wordt behouden en versterkt met eigentijdse ingrepen die de historische elementen tot hun recht laten komen.

Hergebruik-atlas

Het ontwerp vertrekt vanuit een circulaire logica: dakpannen, staalstructuren, metselwerk en kasseien worden hergebruikt op de site. De materialen die niet in situ bruikbaar zijn, worden waar mogelijk elders ingezet. Nieuwe toevoegingen worden biobased, demontabel en flexibel opgevat. Het hergebruik is niet alleen ecologisch, maar draagt ook bij aan de continuïteit van de plek. Een hergebruik-atlas brengt alle waardevolle elementen in kaart en vormt de leidraad bij restauratie en nieuwe toevoegingen. Hierdoor ontstaat een site die zowel materieel als immaterieel haar geschiedenis voortzet.

De gebouwen, zowel bestaand als nieuw, worden opgevat als flexibele dragers. Skeletstructuren in beton en hout maken aanpassing doorheen de tijd mogelijk. Nieuwe technieken worden geprefabriceerd en cradle-to-cradle gedacht. Met de TOTEM-tool werden alle materiaalkeuzes getoetst op duurzaamheid. Dit maakt het plan bestand tegen toekomstige evoluties in wonen en gebruik. De nieuwe volumes zijn functieneutraal en kunnen in de toekomst andere invullingen krijgen, zonder zware ingrepen.

Lees- én leefbare structuur

De coherentie van het project is het resultaat van intensieve samenwerking tussen architecten, opdrachtgevers en studiebureaus. LIFE en B&R Development gaven ruimte voor een ontwerp dat erfgoed waardeert en duurzaamheid centraal stelt. Studio Contekst bracht die visie tot in het interieur. Die samenwerking resulteerde in een stedenbouwkundige structuur die niet alleen leesbaar maar ook leefbaar is. De keuze om de toren collectief te maken en de woningen in te zetten op typologische diversiteit, komt voort uit een gezamenlijke visie op stedelijk wonen.

De transformatie van de Atlas Brouwerij bewijst dat erfgoed geen rem hoeft te zijn op stedelijke vernieuwing. Integendeel, door in te zetten op behoud, hergebruik en collectiviteit wordt de site opnieuw een betekenisvolle plek in Anderlecht. De art-decotoren fungeert als toekomstig baken, niet alleen als architecturaal object, maar als sociale motor voor de wijk. Het project illustreert hoe empathisch en intelligent ontwerpen met erfgoed kan bijdragen aan een inclusieve en duurzame stad.